Ο Φόβος της Απόρριψης ως Μηχανισμός Επιβίωσης, από τη σκοπιά της Κλινικής Ανθρωπολογίας

Τα συναισθήματα και οι φόβοι μας χρειάζονται ερμηνεία και κατανόηση με ποιοτικές μεθόδους αιώνες δουλεμένες, όχι αριθμούς και στατιστικά κουτάκια. Ο μηχανισμός αυτός δεν είναι δικής μου ανακαλύψεως αλλά του καθηγητή Κλινικής Ανθρωπολογίας John A. Rush. Όμως, μέρος του μηχανισμού και των αρχών του

έχω χρησιμοποιήσει στην δική μου μελέτη που θα ανακοινωθεί στο επικείμενο Ετήσιο Συνέδριο του Αμερικανικού Ανθρωπολογικού Συλλόγου στο Μόντρεαλ, και φαίνεται να επαληθεύεται.

Οι άνθρωποι λειτουργούν ως small - group animals.

Οργανώνονται δηλαδή από το ξεκίνημα έως και το τέλος της ζωή τους σε ομάδες - οικογένεια, ζευγάρια για αναπαραγωγή του DNA, φίλοι, συγγενείς, συνεργάτες, Ολυμπιακός Σύνδεσμος Φιλάθλων Πειραιώς, κόμμα, έθνος, κλπ. Ήδη από βρέφη, χρειαζόμαστε να ενταχθούμε σε μία ομάδα για 12 τουλάχιστον χρόνια, ώστε να επιβιώσουμε φυσικά, συναισθηματικά, πνευματικά. Στον πολιτισμό μας αυτό το έργο αναλαμβάνει η πυρηνική οικογένεια με τη βοήθεια των προγόνων ή το κράτος πρόνοιας (θεωρητικά).

Κι αυτό πλέον αποτελεί μια γενετική αποτύπωση του είδους μας. Ζούμε σε ομάδες, και μάλιστα μικρές έχοντας αποτυπώσει αυτή την ανάγκη από την βρεφική ηλικία, σε όλη μας τη ζωή, και τελικά σε όλη την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Η επιβίωσή μας εξαρτάται από την επιβίωση της ομάδας, φυσικά και συναισθηματικά.

Ο φόβος, πιο συγκεκριμένα ο φόβος της απόρριψης από την ομάδα, δεν είναι ένας ψυχολογικός μηχανισμός αλλά μια γενετική, ανθρωπολογική αποτύπωση των τελευταίων 3-4 εκατομμυρίων ετών. Ο σκοπός του Φόβου της Απόρριψης, τη αποπομπής από την ομάδα είναι ένας μηχανισμός που κρατά το άτομο ενεργό συμμετέχων νου στην ομάδα. Για να προσφέρει στην ομάδα και να απολαύσει ταυτόχρονα τις συνθήκες επιβίωσης και ανάπτυξης.

Ακόμη και στην πορεία της κοινωνικής ζωής ως ενήλικας, το να βρεθώ εκτός της ομάδας, να βιώσω την απόρριψη, τον φόβο ότι δεν γίνομαι αποδεκτός, ισοδυναμεί με θάνατο, φυσικό και συναισθηματικό. Κι αυτός ο μηχανισμός είναι παγκόσμιος και διαπολιτισμικός.

Επομένως έννοιες κλειδιά για καλές και λειτουργικές σχέσεις:
1. Αποδοχή, ομαδικότητα, αλληλεγγύη, αμοιβαιότητα.
2. Επιβίωση της ομάδας, της οικογένειας, της εταιρείας, του κόμματος, / Επιβίωση του εαυτού.

Όσο πιο άκαμπτα όρια έχει μια κοινωνία (συστημική προσέγγιση), όσο πιο εσωστρεφής και ταξική είναι (κοινωνιολογική προσέγγιση), τόσο πιο δύσκολο γίνεται να αφήσεις ένα group και να εισέλθεις σε άλλο, ακόμη και το να φεύγεις από μια παρέα και να κάνεις καινούρια συχνά βιώνεται τραυματικά ή τουλάχιστον με συναισθηματική κόπωση.

Τα πράγματα δυσκολεύουν διότι, και σε περιπτώσεις με ρευστά όρια και κοινωνίες αποδοχής και αλληλεγγύης, το άτομο κουβαλά στις συναισθηματικές του αποσκευές (τα δυσεπίλυτα συναισθήματα στην ψυχοδυναμική προσέγγιση), στοιχεία από την προηγούμενη κατάσταση φόβου και συναισθηματικού θανάτου, που μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα στην αναζήτηση νέου group.

Δηλαδή, η εμπειρία της απειλής, της απόρριψης, του φόβου, αποθηκεύεται στον «σκληρό μας δίσκο» και σε κάθε παρόμοια κατάσταση, την ανακαλούμε σε κλάσματα όχι ως γεγονός, αλλά ως συναισθηματική κατάσταση/αντίδραση. Ερμηνεύοντας ή… παρερμηνεύοντας με αυτόν τον τρόπο τα μηνύματα που μας στέλνουν οι γύρω μας.

Ο φόβος της απόρριψης ως αποτύπωση, μας συνοδεύει σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας και είναι απόλυτα φυσιολογικός. Συχνά, οι άνθρωποι προσαρμόζονται σε αυτό τον φόβο, αυτή την αίσθηση απειλής, με Stress. Το Stress αποτελεί μια κατάσταση ανισορροπίας και εσωτερικής διαμάχης. Σε μια τέτοια κατάσταση οι ανώτερες λειτουργίες μας μειώνονται σε βαθμό που δεν μπορούμε να πάρουμε αποφάσεις, στρεφόμαστε στον εαυτό μας και αδυνατούμε να επεξεργαστούμε πληροφορίες και λογικά επιχειρήματα. Κάθε είδους λογική διατύπωση σε καταστάσεις Stress μπορούν να προσληφθεί ως μια ακόμη αυστηρή κριτική, επομένως και ως φόβος ενδεχόμενης απόρριψης από τους άλλους λόγω της αδυναμίας μου να μείνω ψύχραιμος.

Στο επίπεδο της Συμβουλευτικής και της Θεραπείας, ήδη περιγράφοντας έναν βιωμένο φόβο ως εργαλείο επιβίωσης, ξεκινάμε μια θετική αναδιατύπωση για τον «θεραπευόμενο». Δίνοντας αυτή την προοπτική, παύει να αισθάνεται ως «ασθενής», αδύναμος ή προβληματικός, αποκτά μία stress reduce εξήγηση του φόβου του και απαλλάσσεται από την σύγχυση, την άρνηση κλπ. Η μνήμη κατασκευάζεται πολιτισμικά και διανοητικά. Η σύγχρονη Νευρο-Ανθρωπολογία μιλά για πολιτισμικά προσλαμβανόμενες εγκεφαλικές.

Έτσι ένας θεραπευτής μπορεί να παρέμβει και να αλλάξει το νόημα μιας αρνητικής συναισθηματικής αποσκευής είτε αλλάζοντας την πρώτη ερμηνεία του τραυματικού μηνύματος είτε κάνοντας μια θετική αναδιατύπωση σε σχέση με τον τωρινό εαυτό.

Χαράλαμπος Πετράς - Κλινικός Ανθρωπολόγος (American Anthropological Association).
Κέντρο Συμβουλευτικής και Αποκατάστασης ΣΤΗΡΙΞΗ, info@kentrostirixis.gr