Θεός και σκουπιδάκι: Όσα μου έμαθε η μανιοκατάθλιψη

Είμαι μανιοκαταθλιπτική. Γράφω αυτό το κείμενο για να βοηθήσω κάποιον άλλον σε αντίστοιχη κατάσταση. Να του πω: Μπορεί τώρα τίποτα να μη σου δίνει χαρά και ο θάνατος να μοιάζει η μόνη λύση. Όλο αυτό όμως θα περάσει.

 

της Αριάδνης Λουκάκου από το andro.gr*

Η Kay Redfield Jamison είναι καθηγήτρια ψυχιατρικής στο Johns Hopkins School of Medicine, αναγνωρισμένη παγκοσμίως αυθεντία σε θέματα μανιοκατάθλιψης και μανιοκαταθλιπτική η ίδια. Το βιβλίο της «An Unquiet Mind» είναι μια συγκλονιστική προσωπική μαρτυρία της δικής της μάχης με τη μανιοκατάθλιψη. «Διατηρώ πολύ σοβαρές επιφυλάξεις για το αν μπορεί κανείς να κατανοήσει πραγματικά αυτή την ασθένεια, αν δεν υποφέρει ο ίδιος από αυτή», γράφει. 

Εγώ νομίζω ότι μπορώ να την κατανοήσω. Είμαι μανιοκαταθλιπτική. Βέβαια, τώρα πια, δεν χρησιμοποιούν τον όρο μανιοκατάθλιψη. Έχει αντικατασταθεί με τον λιγότερο τρομακτικό (και ίσως περισσότερο ακριβή) όρο διπολική διαταραχή (bipolar disorder). Πρόκειται για μια ψυχική διαταραχή που επηρεάζει τη διάθεση. Επηρεάζει τη ζωή σου και αυτή των γύρω σου, επηρεάζει τις σχέσεις σου, τη δουλειά σου, το σώμα σου, την υγεία σου. Απειλεί τη ζωή σου. Η μανιοκατάθλιψη είναι από τις ασθένειες με τα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας στις νεαρές ηλικίες παγκοσμίως. Αυτοκτονίες όταν είσαι down, ατυχήματα όταν είσαι high. 

«Η βοήθεια που θα λάβεις και η επικοινωνία που θα έχεις με τον θεραπευτή σου, είτε αυτός είναι γιατρός είτε ψυχοθεραπευτής, είναι πάρα πολύ σημαντική. Μπορεί να σε σώσει, αλλά μπορεί και να σε καταστρέψει». 

Τα καλά νέα είναι ότι αντιμετωπίζεται φαρμακευτικά. Μπορείς να ζήσεις μια απόλυτα φυσιολογική ζωή, αρκεί να παίρνεις τα φάρμακά σου. Χωρίς σοβαρές παρενέργειες σημειωτέον. Τα κακά νέα είναι ότι πολλές φορές δεν θες να την αντιμετωπίσεις φαρμακευτικά. Για την ακρίβεια, όχι απλώς δεν θες, θες –αντίθετα– να κρυφτείς από αυτούς που σε καταλαβαίνουν και να τη ζήσεις ως το τέλος. Να την επιτείνεις. 

Τη μανία. Θες κι άλλο, θες λίγο ακόμα. 

Εγώ, όσες φορές έχω πάθει μανία, έχω τσακωθεί με όλο μου το περιβάλλον, γιατί αισθάνομαι ότι είμαι καλά, πολύ καλά, πάρα πολύ καλά, ότι το ελέγχω απόλυτα και αρνούμαι να πάρω τηλέφωνο το γιατρό μου ή να πάρω τα φάρμακά μου. Το συναίσθημα είναι υπέροχο, είναι μαγικό και δεν υπάρχει κανένα ναρκωτικό η επίδραση του οποίου να είναι έστω και κοντινή σε αυτό. 

Στην αρχή νιώθεις ευφορία, εγρήγορση, αισιοδοξία. Νιώθεις γεμάτος ενέργεια και χρειάζεσαι πολύ λιγότερες ώρες ύπνου, ενώ καταπιάνεσαι επιτυχώς με πολλά διαφορετικά πράγματα ταυτόχρονα. Το μυαλό σου τρέχει γρήγορα, όλα σου φαίνονται εύκολα, ενθουσιάζεσαι με τα πάντα, είσαι δημιουργικός, ευχάριστος, φλερτάρεις και μιλάς πολύ. Μέχρι εδώ όλα καλά. Αργά ή γρήγορα όμως, το κοντέρ πιάνει τα 200 και τα φρένα σπάνε. 
Και αφού κάνεις πράγματα επικίνδυνα, αφού πληγώσεις ανθρώπους που αγαπάς, καταστρέψεις σχέσεις, δουλειές κτλ, ξαφνικά κρασάρεις. Και σκέφτεσαι όλα αυτά που έλεγες και έκανες τότε που νόμιζες ότι είσαι θεός και τώρα νιώθεις ακριβώς το αντίθετο. Ένα σκουπιδάκι. 

Όταν αρχίζει η κατάθλιψη ζητάω αμέσως βοήθεια. Όπως λέγαμε με μια φίλη που τραβάει τα ίδια, η κατάθλιψη της μανιοκατάθλιψης είναι άλλη πίστα. Τα αντικαταθλιπτικά δεν κάνουν τίποτα απολύτως. Ο καθένας τα βιώνει διαφορετικά αυτά τα πράγματα. Εγώ, σε περιόδους βαριάς κατάθλιψης, είμαι σχεδόν νεκρή. Κουλουριασμένη στο κρεββάτι, δεν τρώω, δεν κοιμάμαι παρά μόνο με ηρεμιστικά, φοβάμαι τα πάντα, φοβάμαι τον κόσμο, φοβάμαι να βγω έξω, πονάει όλο μου το σώμα, έχω τύψεις και ντρέπομαι για όλα, νιώθω άσχημη και χαζή. Η πλάκα είναι ότι όντως «χαζεύω». 
Το μυαλό μου κινείται αργά και οι σκέψεις μου μπλέκονται σε έναν ατέρμονο αρνητισμό που με αποτρέπει από τα πάντα. Η δημιουργικότητά μου χάνεται. Η πιο απλή κίνηση, η πιο απλή πράξη, γίνεται βουνό. Τίποτα δεν μου δίνει χαρά. Ο θάνατος μοιάζει η μόνη λύση. 

Ο βασικός λόγος που γράφω αυτό το κείμενο είναι για να βοηθήσω κάποιον άλλο, έστω και έναν, που βρίσκεται σε αντίστοιχη κατάσταση και να του πω κάτι πολύ απλό, αλλά πολύ σημαντικό. Θα περάσει. Πάντα περνάει. 

Η μανιοκατάθλιψη είναι ύπουλη –μπορεί να κρυφτεί για ένα μεγάλο διάστημα και μετά να έρθει πάλι καβάλα στο άλογο. Στην πραγματικότητα δεν φεύγει ποτέ, απλώς κάνει κύκλους. Είναι χρόνια ασθένεια. Συνήθως εμφανίζεται λίγο πριν ή λίγο μετά τα 30, αν και μερικές φορές μπορεί να εμφανιστεί στην εφηβεία ή σε πολύ μεγαλύτερη ηλικία. Λένε, ότι μετά τα 50 αρχίζει να υποχωρεί και κάποια στιγμή φεύγει, μαζί με τη νεότητα. Πάντως, η θεραπεία δεν είναι για ένα διάστημα, αλλά για πάντα. Φυσικά προσαρμόζεται, είσαι καλύτερα μειώνεις τη δόση, είσαι χειρότερα παίρνεις κάτι ακόμα. 

Πρέπει να έχεις έναν πάρα πολύ καλό γιατρό (ψυχίατρο, όχι ψυχολόγο) που να τον εμπιστεύεσαι απόλυτα και να μπορείς να του λες τα πάντα. Πολύ βασικό. Πρέπει να είσαι σε επικοινωνία, όχι συνεχή, αλλά σταθερή. Μπορεί να μην τον έχεις δει για δύο μήνες, αλλά αν ένα βράδυ δεν κοιμηθείς καθόλου, (μανία), πρέπει να τον πάρεις κατευθείαν τηλέφωνο. Έχεις πάντα το κινητό του κι ας μην το χρησιμοποιήσεις ποτέ. (Θα το χρησιμοποιήσεις). Συνήθως παίρνεις ένα κοκτέιλ φαρμάκων, αφού το αντικαταθλιπτικό σε ανεβάζει και μπορεί να σου προκαλέσει μανία κι αυτό που σε ηρεμεί μπορεί να σε ρίξει στην κατάθλιψη. 

«Αν μου έλεγε κανείς ότι θα μπορούσα να ζήσω τη ζωή μου, από τα 26 μου μέχρι σήμερα χωρίς να έχω αρρωστήσει, θα το σκεφτόμουν πολύ σοβαρά. Γιατί, ενώ υπέφερα πολύ, έγινα καλύτερος άνθρωπος. Νιώθω ευγνωμοσύνη γι’ αυτό το ”ταξίδι”». 

Ο τελευταίος μου γιατρός, ο τρίτος στη σειρά, είναι κορυφαίος. 

Την πρώτη φορά που πήγα, high as a kite, μου έδωσε μια σειρά από φάρμακα. Αν θυμάμαι καλά, έπρεπε να παίρνω έξι διαφορετικά χάπια μέσα στη διάρκεια της μέρας. Εγώ σιχαίνομαι τα φάρμακα, δεν παίρνω ούτε ασπιρίνη. Φρίκαρα. Άλλωστε ήμουν ήδη φρικαρισμένη, άυπνη επί μέρες, πτώμα και τσακωμένη με το σύμπαν. Του λέω: «Τόσα πολλά;» και μου απαντάει ατάραχος: «Πώς φαίνεται ότι δεν ξέρεις να μαγειρεύεις». «Ξέρω!», αναφώνησα προσβεβλημένη, γιατί όταν είσαι χάι τα ξέρεις όλα. «Ωραία», μου λέει. «Και πώς κάνεις το βραστό; Ρίχνεις το κρέας στο νερό και το αφήνεις να βράσει; Δεν θα βάλεις κρεμμυδάκι; Πατατούλα, καρότο; Καρυκεύματα;». Με έπεισε, με ηρέμησε και ξεκίνησα να τα κουμπώνω. Ένιωσα αμέσως καλύτερα. 

Τώρα, ένα χρόνο μετά, παίρνω το ένα δέκατο από αυτά που μου έδωσε τότε και θα συνεχίσω να το παίρνω μέχρι να μου πει να το αλλάξω. Τον εμπιστεύομαι απόλυτα. Νιώθω μια χαρά. Κανονική. Όπως πριν αρρωστήσω. Στεναχωριέμαι, χαίρομαι, πέφτω, ανεβαίνω, όπως όλοι. Όταν υποστώ ένα σοκ, κλονίζομαι. Όπως όλοι. Το εκκρεμές μου σταμάτησε να γυρνάει σαν τρελό, διανύει τώρα τη σωστή απόσταση. Μετά από 12 χρόνια φριχτής ταλαιπωρίας, νιώθω επιτέλους αισιόδοξη. Νομίζω ότι είμαι σε καλό δρόμο. 

Μέχρι να φτάσω σ’ αυτό το σημείο, έχω αλλάξει τρεις ψυχιάτρους και τρεις ψυχολόγους. 

Η πρώτη μου ψυχολόγος ήταν μια πανάκριβη κυρία μεγάλης ηλικίας γαλλοσπουδασμένη και υπέρμαχος της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας. Επί δύο χρόνια προσπαθούσε να με πείσει ότι δεν έχω τίποτα, εκτός από ένα φουσκωμένο εγώ, που ... (η συνέχεια εδώ)

*πηγή http://www.andro.gr/zoi/theos-kai-skoupidaki/

Η Kay Redfield Jamison είναι καθηγήτρια ψυχιατρικής στο Johns Hopkins School of Medicine, αναγνωρισμένη παγκοσμίως αυθεντία σε θέματα μανιοκατάθλιψης και μανιοκαταθλιπτική η ίδια. Το βιβλίο της «An Unquiet Mind» είναι μια συγκλονιστική προσωπική μαρτυρία της δικής της μάχης με τη μανιοκατάθλιψη. «Διατηρώ πολύ σοβαρές επιφυλάξεις για το αν μπορεί κανείς να κατανοήσει πραγματικά αυτή την ασθένεια, αν δεν υποφέρει ο ίδιος από αυτή», γράφει. Εγώ νομίζω ότι μπορώ να την κατανοήσω. Είμαι μανιοκαταθλιπτική. Βέβαια, τώρα πια, δεν χρησιμοποιούν τον όρο μανιοκατάθλιψη. Έχει αντικατασταθεί με τον λιγότερο τρομακτικό (και ίσως περισσότερο ακριβή) όρο διπολική διαταραχή (bipolar disorder). Πρόκειται για μια ψυχική διαταραχή που επηρεάζει τη διάθεση. Επηρεάζει τη ζωή σου και αυτή των γύρω σου, επηρεάζει τις σχέσεις σου, τη δουλειά σου, το σώμα σου, την υγεία σου. Απειλεί τη ζωή σου. Η μανιοκατάθλιψη είναι από τις ασθένειες με τα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας στις νεαρές ηλικίες παγκοσμίως. Αυτοκτονίες όταν είσαι down, ατυχήματα όταν είσαι high. «Η βοήθεια που θα λάβεις και η επικοινωνία που θα έχεις με τον θεραπευτή σου, είτε αυτός είναι γιατρός είτε ψυχοθεραπευτής, είναι πάρα πολύ σημαντική. Μπορεί να σε σώσει, αλλά μπορεί και να σε καταστρέψει». Τα καλά νέα είναι ότι αντιμετωπίζεται φαρμακευτικά. Μπορείς να ζήσεις μια απόλυτα φυσιολογική ζωή, αρκεί να παίρνεις τα φάρμακά σου. Χωρίς σοβαρές παρενέργειες σημειωτέον. Τα κακά νέα είναι ότι πολλές φορές δεν θες να την αντιμετωπίσεις φαρμακευτικά. Για την ακρίβεια, όχι απλώς δεν θες, θες –αντίθετα– να κρυφτείς από αυτούς που σε καταλαβαίνουν και να τη ζήσεις ως το τέλος. Να την επιτείνεις. Τη μανία. Θες κι άλλο, θες λίγο ακόμα. Εγώ, όσες φορές έχω πάθει μανία, έχω τσακωθεί με όλο μου το περιβάλλον, γιατί αισθάνομαι ότι είμαι καλά, πολύ καλά, πάρα πολύ καλά, ότι το ελέγχω απόλυτα και αρνούμαι να πάρω τηλέφωνο το γιατρό μου ή να πάρω τα φάρμακά μου. Το συναίσθημα είναι υπέροχο, είναι μαγικό και δεν υπάρχει κανένα ναρκωτικό η επίδραση του οποίου να είναι έστω και κοντινή σε αυτό. Στην αρχή νιώθεις ευφορία, εγρήγορση, αισιοδοξία. Νιώθεις γεμάτος ενέργεια και χρειάζεσαι πολύ λιγότερες ώρες ύπνου, ενώ καταπιάνεσαι επιτυχώς με πολλά διαφορετικά πράγματα ταυτόχρονα. Το μυαλό σου τρέχει γρήγορα, όλα σου φαίνονται εύκολα, ενθουσιάζεσαι με τα πάντα, είσαι δημιουργικός, ευχάριστος, φλερτάρεις και μιλάς πολύ. Μέχρι εδώ όλα καλά. Αργά ή γρήγορα όμως, το κοντέρ πιάνει τα 200 και τα φρένα σπάνε. Και αφού κάνεις πράγματα επικίνδυνα, αφού πληγώσεις ανθρώπους που αγαπάς, καταστρέψεις σχέσεις, δουλειές κτλ, ξαφνικά κρασάρεις. Και σκέφτεσαι όλα αυτά που έλεγες και έκανες τότε που νόμιζες ότι είσαι θεός και τώρα νιώθεις ακριβώς το αντίθετο. Ένα σκουπιδάκι. Όταν αρχίζει η κατάθλιψη ζητάω αμέσως βοήθεια. Όπως λέγαμε με μια φίλη που τραβάει τα ίδια, η κατάθλιψη της μανιοκατάθλιψης είναι άλλη πίστα. Τα αντικαταθλιπτικά δεν κάνουν τίποτα απολύτως. Ο καθένας τα βιώνει διαφορετικά αυτά τα πράγματα. Εγώ, σε περιόδους βαριάς κατάθλιψης, είμαι σχεδόν νεκρή. Κουλουριασμένη στο κρεββάτι, δεν τρώω, δεν κοιμάμαι παρά μόνο με ηρεμιστικά, φοβάμαι τα πάντα, φοβάμαι τον κόσμο, φοβάμαι να βγω έξω, πονάει όλο μου το σώμα, έχω τύψεις και ντρέπομαι για όλα, νιώθω άσχημη και χαζή. Η πλάκα είναι ότι όντως «χαζεύω». Το μυαλό μου κινείται αργά και οι σκέψεις μου μπλέκονται σε έναν ατέρμονο αρνητισμό που με αποτρέπει από τα πάντα. Η δημιουργικότητά μου χάνεται. Η πιο απλή κίνηση, η πιο απλή πράξη, γίνεται βουνό. Τίποτα δεν μου δίνει χαρά. Ο θάνατος μοιάζει η μόνη λύση. Ο βασικός λόγος που γράφω αυτό το κείμενο είναι για να βοηθήσω κάποιον άλλο, έστω και έναν, που βρίσκεται σε αντίστοιχη κατάσταση και να του πω κάτι πολύ απλό, αλλά πολύ σημαντικό. Θα περάσει. Πάντα περνάει. Η μανιοκατάθλιψη είναι ύπουλη –μπορεί να κρυφτεί για ένα μεγάλο διάστημα και μετά να έρθει πάλι καβάλα στο άλογο. Στην πραγματικότητα δεν φεύγει ποτέ, απλώς κάνει κύκλους. Είναι χρόνια ασθένεια. Συνήθως εμφανίζεται λίγο πριν ή λίγο μετά τα 30, αν και μερικές φορές μπορεί να εμφανιστεί στην εφηβεία ή σε πολύ μεγαλύτερη ηλικία. Λένε, ότι μετά τα 50 αρχίζει να υποχωρεί και κάποια στιγμή φεύγει, μαζί με τη νεότητα. Πάντως, η θεραπεία δεν είναι για ένα διάστημα, αλλά για πάντα. Φυσικά προσαρμόζεται, είσαι καλύτερα μειώνεις τη δόση, είσαι χειρότερα παίρνεις κάτι ακόμα. Πρέπει να έχεις έναν πάρα πολύ καλό γιατρό (ψυχίατρο, όχι ψυχολόγο) που να τον εμπιστεύεσαι απόλυτα και να μπορείς να του λες τα πάντα. Πολύ βασικό. Πρέπει να είσαι σε επικοινωνία, όχι συνεχή, αλλά σταθερή. Μπορεί να μην τον έχεις δει για δύο μήνες, αλλά αν ένα βράδυ δεν κοιμηθείς καθόλου, (μανία), πρέπει να τον πάρεις κατευθείαν τηλέφωνο. Έχεις πάντα το κινητό του κι ας μην το χρησιμοποιήσεις ποτέ. (Θα το χρησιμοποιήσεις). Συνήθως παίρνεις ένα κοκτέιλ φαρμάκων, αφού το αντικαταθλιπτικό σε ανεβάζει και μπορεί να σου προκαλέσει μανία κι αυτό που σε ηρεμεί μπορεί να σε ρίξει στην κατάθλιψη. «Αν μου έλεγε κανείς ότι θα μπορούσα να ζήσω τη ζωή μου, από τα 26 μου μέχρι σήμερα χωρίς να έχω αρρωστήσει, θα το σκεφτόμουν πολύ σοβαρά. Γιατί, ενώ υπέφερα πολύ, έγινα καλύτερος άνθρωπος. Νιώθω ευγνωμοσύνη γι’ αυτό το ”ταξίδι”». Ο τελευταίος μου γιατρός, ο τρίτος στη σειρά, είναι κορυφαίος. Την πρώτη φορά που πήγα, high as a kite, μου έδωσε μια σειρά από φάρμακα. Αν θυμάμαι καλά, έπρεπε να παίρνω έξι διαφορετικά χάπια μέσα στη διάρκεια της μέρας. Εγώ σιχαίνομαι τα φάρμακα, δεν παίρνω ούτε ασπιρίνη. Φρίκαρα. Άλλωστε ήμουν ήδη φρικαρισμένη, άυπνη επί μέρες, πτώμα και τσακωμένη με το σύμπαν. Του λέω: «Τόσα πολλά;» και μου απαντάει ατάραχος: «Πώς φαίνεται ότι δεν ξέρεις να μαγειρεύεις». «Ξέρω!», αναφώνησα προσβεβλημένη, γιατί όταν είσαι χάι τα ξέρεις όλα. «Ωραία», μου λέει. «Και πώς κάνεις το βραστό; Ρίχνεις το κρέας στο νερό και το αφήνεις να βράσει; Δεν θα βάλεις κρεμμυδάκι; Πατατούλα, καρότο; Καρυκεύματα;». Με έπεισε, με ηρέμησε και ξεκίνησα να τα κουμπώνω. Ένιωσα αμέσως καλύτερα. Τώρα, ένα χρόνο μετά, παίρνω το ένα δέκατο από αυτά που μου έδωσε τότε και θα συνεχίσω να το παίρνω μέχρι να μου πει να το αλλάξω. Τον εμπιστεύομαι απόλυτα. Νιώθω μια χαρά. Κανονική. Όπως πριν αρρωστήσω. Στεναχωριέμαι, χαίρομαι, πέφτω, ανεβαίνω, όπως όλοι. Όταν υποστώ ένα σοκ, κλονίζομαι. Όπως όλοι. Το εκκρεμές μου σταμάτησε να γυρνάει σαν τρελό, διανύει τώρα τη σωστή απόσταση. Μετά από 12 χρόνια φριχτής ταλαιπωρίας, νιώθω επιτέλους αισιόδοξη. Νομίζω ότι είμαι σε καλό δρόμο. Μέχρι να φτάσω σ’ αυτό το σημείο, έχω αλλάξει τρεις ψυχιάτρους και τρεις ψυχολόγους. Η πρώτη μου ψυχολόγος ήταν μια πανάκριβη κυρία μεγάλης ηλικίας γαλλοσπουδασμένη και υπέρμαχος της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας. Επί δύο χρόνια προσπαθούσε να με πείσει ότι δεν έχω τίποτα, εκτός από ένα φουσκωμένο εγώ, που θέλει να τραβάει την προσοχή. Μάταια της έλεγα ότι δεν μπορώ να αναπνεύσω από την κατάθλιψη, ότι δεν μπορώ να κάνω τίποτα, ότι υπάρχει αυτή η ασθένεια στην ευρύτερη οικογένειά μου. Ήταν ανένδοτη. Δεν ήθελε να πάρω φάρμακα και ψάχναμε μαζί στα όνειρά μου και στην παιδική μου ηλικία για μια λύση. Δυστυχώς γι’ αυτήν, είχα την τύχη να έχω μια πάρα πολύ ευτυχισμένη παιδική ηλικία. Αφού είδα και απόειδα, σταμάτησα να πηγαίνω. Έχασα δύο χρόνια από τη ζωή μου και πάρα πολλά λεφτά. Τον δεύτερο ψυχίατρο, στον οποίο πήγα για ένα χρόνο, κανονικά θα έπρεπε να τον καταγγείλω στον ιατρικό σύλλογο. Θέλω να πω με αυτά, ότι η βοήθεια που θα λάβεις και η επικοινωνία που θα έχεις με τον θεραπευτή σου, είτε αυτός είναι γιατρός είτε ψυχοθεραπευτής, είναι πάρα πολύ σημαντική. Μπορεί να σε σώσει, αλλά μπορεί και να σε καταστρέψει. Ο ψυχίατρος είναι υποχρεωτικός. Ο ψυχολόγος προαιρετικός, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι λιγότερο σημαντικός. Όμως, η φαρμακευτική αγωγή είναι απαραίτητη. «Δεν φοβάμαι πια, ούτε ντρέπομαι. Έμαθα επιτέλους ότι δεν είμαι ούτε θεός, ούτε σκουπιδάκι. Είμαι εγώ και όταν νιώθω χαρούμενη και δυνατή, και όταν νιώθω αδύναμη και θλιμμένη». Η μανιοκατάθλιψη είναι πολύ δύσκολη στη διάγνωση, παίρνει πολλές διαφορετικές μορφές, έχει πολλά διαφορετικά συμπτώματα, τρομερές διαβαθμίσεις και δεν υπάρχει κάποια εξέταση αιματολογική, εγκεφαλογράφημα κτλ που να μπορεί να την εντοπίσει. Συχνά θεωρούν ότι έχεις κατάθλιψη και σου δίνουν αντικαταθλιπτικά, τα οποία σε πετάνε στον αέρα. Έχω γνωρίσει πολλούς ανθρώπους με το ίδιο πρόβλημα. Κανένας μας δεν έχει ακριβώς τα ίδια συμπτώματα. Άλλοι έχουν πιο έντονες μανίες και άλλοι πιο βαριές καταθλίψεις. Κάποιοι είναι ικανοί να πετάξουν μια ολόκληρη περιουσία σε μια βραδιά στο καζίνο και άλλοι μπορούν να κλειστούν επί μια εβδομάδα σπίτι τους χωρίς φαγητό και ύπνο γράφοντας ή ζωγραφίζοντας, μέχρι να ξεπεράσουν τα όριά τους και να καταρρεύσουν. Στην κατάθλιψη, κάποιοι κλαίνε όλη μέρα, δεν τρώνε και δεν κοιμούνται, ενώ άλλοι κοιμούνται ατέλειωτες ώρες και τρώνε ό,τι βρουν μπροστά τους. Περιττό να πω ότι αυτές οι ακραίες διακυμάνσεις οδηγούν και σε ακραίες αυξομειώσεις βάρους (εγώ έχω ανεβοκατέβει 20 κιλά σε διάστημα έξι μηνών και αυτό πάνω από μια φορά). Η λίμπιντο ανεβοκατεβαίνει μαζί με τη διάθεση. Στην κατάθλιψη απλά δεν υπάρχει, στη μανία είναι ασυγκράτητη. Πολλοί υποφέρουν από αυτή την αρρώστια, χωρίς να το ξέρουν και μαζί τους υποφέρουν και οι δικοί τους. Ένας μεγάλος αριθμός ατόμων εθισμένων σε διάφορες ουσίες έχει αυτό το πρόβλημα. Πολλοί αλκοολικοί πίνουν γιατί έχουν μανιοκατάθλιψη. Το πρόβλημά τους δεν είναι ο αλκοολισμός. Σε αυτόν οδηγούνται επειδή υποφέρουν. Μια από τις σπουδαιότερες ανακαλύψεις, στον τομέα της ιατρικής στον εικοστό αιώνα, ήταν η θεραπευτική δράση του λιθίου στην αντιμετώπιση της μανιοκατάθλιψης. Έγινε, και αυτή, τυχαία. Ένας φίλος ψυχίατρος έλεγε ότι αν είχε ανακαλυφθεί λίγο νωρίτερα, ο Χέμινγουέι δεν θα είχε αυτοκτονήσει. Ούτε η Βιρτζίνια Γουλφ. Μεγάλοι συγγραφείς, ποιητές, μουσικοί, ηθοποιοί και καλλιτέχνες πάσχουν από την ασθένεια αυτή. Ο Λέοναρντ Κοέν έχει πει ότι προσπαθεί να ζει χωρίς φάρμακα για να μην περιορίζει τη δημιουργικότητά του. Περνάει όμως μεγάλα διαστήματα απομονωμένος, παλεύοντας με μια απέραντη θλίψη. Όταν βγαίνει από αυτήν, μας προσφέρει τους καρπούς της. Ο Στίβεν Φράι, μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα αυτοκτονίας, γύρισε ένα υπέροχο ντοκιμαντέρ για το BBC με τίτλο «The secret life of the manic depressive». Μίλησε με πολλούς διάσημους του Χόλιγουντ που υποφέρουν από αυτήν την αρρώστια, όπως τον Ρίτσαρντ Ντρέιφους και την Κάρι Φίσερ, αλλά μίλησε πολύ και για τη δική του εμπειρία. Λένε ότι ο Ναπολέων ήταν μανιοκαταθλιπτικός. Και ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε με βεβαιότητα. Πάντως ο Τσόρτσιλ ήταν σίγουρα. Μια σειρά από επιφανείς ανθρώπους της τέχνης, της πολιτικής και της επιστήμης παλεύουν κρυφά ή φανερά με αυτή την αρρώστια. Η τελευταία που βγήκε να μιλήσει δημόσια γι’ αυτό είναι η Κάθριν Ζέτα Τζόουνς, με αφορμή την πρόσφατη νοσηλεία της. Στα του οίκου μας, μια από τις σημαντικότερες Ελληνίδες συγγραφείς, η Μαργαρίτα Καραπάνου έγραψε και μίλησε για αυτήν, πριν τον πρόωρο θάνατό της. Η μανιοκατάθλιψη είναι ευχή και κατάρα. Σε ανεβάζει στον ουρανό και σε πετάει στα τάρταρα. Αν μου έλεγε κανείς, ότι θα μπορούσα να ζήσω τη ζωή μου, από τα 26 μου μέχρι σήμερα χωρίς να έχω αρρωστήσει, θα το σκεφτόμουν πολύ σοβαρά. Γιατί, ενώ υπέφερα πολύ, έγινα νομίζω καλύτερος άνθρωπος. Με μεγαλύτερη κατανόηση για την αδυναμία του άλλου και λιγότερη αλαζονεία. Αξιολογώ διαφορετικά τα σοβαρά από τα μη σοβαρά προβλήματα. Χαίρομαι όταν ξυπνάω το πρωί και νιώθω καλά. Δεν το θεωρώ πια δεδομένο. Έχω ανέβει πολύ ψηλά και έχω πέσει πολύ χαμηλά. Νιώθω ευγνωμοσύνη γι’ αυτό το «ταξίδι». Έχω χρέος απέναντι στον εαυτό μου και απέναντι σ’ αυτούς που μ’ αγαπάνε, τώρα που έχω πια καταλάβει τι μου συμβαίνει και πώς αντιμετωπίζεται, να είμαι καλά. Δεν φοβάμαι πια, ούτε ντρέπομαι. Έμαθα επιτέλους, ότι δεν είμαι ούτε θεός, ούτε σκουπιδάκι. Είμαι εγώ και όταν νιώθω χαρούμενη και δυνατή, και όταν νιώθω αδύναμη και θλιμμένη. Είμαι πάντα εγώ. Το στοίχημα τώρα είναι να μάθω να ισορροπώ ανάμεσα σε αυτούς τους δύο πόλους. Κι αυτό ισχύει για όλους μας, όχι μόνο για τους μανιοκαταθλιπτικούς.

Πηγή : Andro.gr [ http://www.andro.gr/zoi/theos-kai-skoupidaki/ ]

Η Kay Redfield Jamison είναι καθηγήτρια ψυχιατρικής στο Johns Hopkins School of Medicine, αναγνωρισμένη παγκοσμίως αυθεντία σε θέματα μανιοκατάθλιψης και μανιοκαταθλιπτική η ίδια. Το βιβλίο της «An Unquiet Mind» είναι μια συγκλονιστική προσωπική μαρτυρία της δικής της μάχης με τη μανιοκατάθλιψη. «Διατηρώ πολύ σοβαρές επιφυλάξεις για το αν μπορεί κανείς να κατανοήσει πραγματικά αυτή την ασθένεια, αν δεν υποφέρει ο ίδιος από αυτή», γράφει. Εγώ νομίζω ότι μπορώ να την κατανοήσω. Είμαι μανιοκαταθλιπτική. Βέβαια, τώρα πια, δεν χρησιμοποιούν τον όρο μανιοκατάθλιψη. Έχει αντικατασταθεί με τον λιγότερο τρομακτικό (και ίσως περισσότερο ακριβή) όρο διπολική διαταραχή (bipolar disorder). Πρόκειται για μια ψυχική διαταραχή που επηρεάζει τη διάθεση. Επηρεάζει τη ζωή σου και αυτή των γύρω σου, επηρεάζει τις σχέσεις σου, τη δουλειά σου, το σώμα σου, την υγεία σου. Απειλεί τη ζωή σου. Η μανιοκατάθλιψη είναι από τις ασθένειες με τα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας στις νεαρές ηλικίες παγκοσμίως. Αυτοκτονίες όταν είσαι down, ατυχήματα όταν είσαι high. «Η βοήθεια που θα λάβεις και η επικοινωνία που θα έχεις με τον θεραπευτή σου, είτε αυτός είναι γιατρός είτε ψυχοθεραπευτής, είναι πάρα πολύ σημαντική. Μπορεί να σε σώσει, αλλά μπορεί και να σε καταστρέψει». Τα καλά νέα είναι ότι αντιμετωπίζεται φαρμακευτικά. Μπορείς να ζήσεις μια απόλυτα φυσιολογική ζωή, αρκεί να παίρνεις τα φάρμακά σου. Χωρίς σοβαρές παρενέργειες σημειωτέον. Τα κακά νέα είναι ότι πολλές φορές δεν θες να την αντιμετωπίσεις φαρμακευτικά. Για την ακρίβεια, όχι απλώς δεν θες, θες –αντίθετα– να κρυφτείς από αυτούς που σε καταλαβαίνουν και να τη ζήσεις ως το τέλος. Να την επιτείνεις. Τη μανία. Θες κι άλλο, θες λίγο ακόμα. Εγώ, όσες φορές έχω πάθει μανία, έχω τσακωθεί με όλο μου το περιβάλλον, γιατί αισθάνομαι ότι είμαι καλά, πολύ καλά, πάρα πολύ καλά, ότι το ελέγχω απόλυτα και αρνούμαι να πάρω τηλέφωνο το γιατρό μου ή να πάρω τα φάρμακά μου. Το συναίσθημα είναι υπέροχο, είναι μαγικό και δεν υπάρχει κανένα ναρκωτικό η επίδραση του οποίου να είναι έστω και κοντινή σε αυτό. Στην αρχή νιώθεις ευφορία, εγρήγορση, αισιοδοξία. Νιώθεις γεμάτος ενέργεια και χρειάζεσαι πολύ λιγότερες ώρες ύπνου, ενώ καταπιάνεσαι επιτυχώς με πολλά διαφορετικά πράγματα ταυτόχρονα. Το μυαλό σου τρέχει γρήγορα, όλα σου φαίνονται εύκολα, ενθουσιάζεσαι με τα πάντα, είσαι δημιουργικός, ευχάριστος, φλερτάρεις και μιλάς πολύ. Μέχρι εδώ όλα καλά. Αργά ή γρήγορα όμως, το κοντέρ πιάνει τα 200 και τα φρένα σπάνε. Και αφού κάνεις πράγματα επικίνδυνα, αφού πληγώσεις ανθρώπους που αγαπάς, καταστρέψεις σχέσεις, δουλειές κτλ, ξαφνικά κρασάρεις. Και σκέφτεσαι όλα αυτά που έλεγες και έκανες τότε που νόμιζες ότι είσαι θεός και τώρα νιώθεις ακριβώς το αντίθετο. Ένα σκουπιδάκι. Όταν αρχίζει η κατάθλιψη ζητάω αμέσως βοήθεια. Όπως λέγαμε με μια φίλη που τραβάει τα ίδια, η κατάθλιψη της μανιοκατάθλιψης είναι άλλη πίστα. Τα αντικαταθλιπτικά δεν κάνουν τίποτα απολύτως. Ο καθένας τα βιώνει διαφορετικά αυτά τα πράγματα. Εγώ, σε περιόδους βαριάς κατάθλιψης, είμαι σχεδόν νεκρή. Κουλουριασμένη στο κρεββάτι, δεν τρώω, δεν κοιμάμαι παρά μόνο με ηρεμιστικά, φοβάμαι τα πάντα, φοβάμαι τον κόσμο, φοβάμαι να βγω έξω, πονάει όλο μου το σώμα, έχω τύψεις και ντρέπομαι για όλα, νιώθω άσχημη και χαζή. Η πλάκα είναι ότι όντως «χαζεύω». Το μυαλό μου κινείται αργά και οι σκέψεις μου μπλέκονται σε έναν ατέρμονο αρνητισμό που με αποτρέπει από τα πάντα. Η δημιουργικότητά μου χάνεται. Η πιο απλή κίνηση, η πιο απλή πράξη, γίνεται βουνό. Τίποτα δεν μου δίνει χαρά. Ο θάνατος μοιάζει η μόνη λύση. Ο βασικός λόγος που γράφω αυτό το κείμενο είναι για να βοηθήσω κάποιον άλλο, έστω και έναν, που βρίσκεται σε αντίστοιχη κατάσταση και να του πω κάτι πολύ απλό, αλλά πολύ σημαντικό. Θα περάσει. Πάντα περνάει. Η μανιοκατάθλιψη είναι ύπουλη –μπορεί να κρυφτεί για ένα μεγάλο διάστημα και μετά να έρθει πάλι καβάλα στο άλογο. Στην πραγματικότητα δεν φεύγει ποτέ, απλώς κάνει κύκλους. Είναι χρόνια ασθένεια. Συνήθως εμφανίζεται λίγο πριν ή λίγο μετά τα 30, αν και μερικές φορές μπορεί να εμφανιστεί στην εφηβεία ή σε πολύ μεγαλύτερη ηλικία. Λένε, ότι μετά τα 50 αρχίζει να υποχωρεί και κάποια στιγμή φεύγει, μαζί με τη νεότητα. Πάντως, η θεραπεία δεν είναι για ένα διάστημα, αλλά για πάντα. Φυσικά προσαρμόζεται, είσαι καλύτερα μειώνεις τη δόση, είσαι χειρότερα παίρνεις κάτι ακόμα. Πρέπει να έχεις έναν πάρα πολύ καλό γιατρό (ψυχίατρο, όχι ψυχολόγο) που να τον εμπιστεύεσαι απόλυτα και να μπορείς να του λες τα πάντα. Πολύ βασικό. Πρέπει να είσαι σε επικοινωνία, όχι συνεχή, αλλά σταθερή. Μπορεί να μην τον έχεις δει για δύο μήνες, αλλά αν ένα βράδυ δεν κοιμηθείς καθόλου, (μανία), πρέπει να τον πάρεις κατευθείαν τηλέφωνο. Έχεις πάντα το κινητό του κι ας μην το χρησιμοποιήσεις ποτέ. (Θα το χρησιμοποιήσεις). Συνήθως παίρνεις ένα κοκτέιλ φαρμάκων, αφού το αντικαταθλιπτικό σε ανεβάζει και μπορεί να σου προκαλέσει μανία κι αυτό που σε ηρεμεί μπορεί να σε ρίξει στην κατάθλιψη. «Αν μου έλεγε κανείς ότι θα μπορούσα να ζήσω τη ζωή μου, από τα 26 μου μέχρι σήμερα χωρίς να έχω αρρωστήσει, θα το σκεφτόμουν πολύ σοβαρά. Γιατί, ενώ υπέφερα πολύ, έγινα καλύτερος άνθρωπος. Νιώθω ευγνωμοσύνη γι’ αυτό το ”ταξίδι”». Ο τελευταίος μου γιατρός, ο τρίτος στη σειρά, είναι κορυφαίος. Την πρώτη φορά που πήγα, high as a kite, μου έδωσε μια σειρά από φάρμακα. Αν θυμάμαι καλά, έπρεπε να παίρνω έξι διαφορετικά χάπια μέσα στη διάρκεια της μέρας. Εγώ σιχαίνομαι τα φάρμακα, δεν παίρνω ούτε ασπιρίνη. Φρίκαρα. Άλλωστε ήμουν ήδη φρικαρισμένη, άυπνη επί μέρες, πτώμα και τσακωμένη με το σύμπαν. Του λέω: «Τόσα πολλά;» και μου απαντάει ατάραχος: «Πώς φαίνεται ότι δεν ξέρεις να μαγειρεύεις». «Ξέρω!», αναφώνησα προσβεβλημένη, γιατί όταν είσαι χάι τα ξέρεις όλα. «Ωραία», μου λέει. «Και πώς κάνεις το βραστό; Ρίχνεις το κρέας στο νερό και το αφήνεις να βράσει; Δεν θα βάλεις κρεμμυδάκι; Πατατούλα, καρότο; Καρυκεύματα;». Με έπεισε, με ηρέμησε και ξεκίνησα να τα κουμπώνω. Ένιωσα αμέσως καλύτερα. Τώρα, ένα χρόνο μετά, παίρνω το ένα δέκατο από αυτά που μου έδωσε τότε και θα συνεχίσω να το παίρνω μέχρι να μου πει να το αλλάξω. Τον εμπιστεύομαι απόλυτα. Νιώθω μια χαρά. Κανονική. Όπως πριν αρρωστήσω. Στεναχωριέμαι, χαίρομαι, πέφτω, ανεβαίνω, όπως όλοι. Όταν υποστώ ένα σοκ, κλονίζομαι. Όπως όλοι. Το εκκρεμές μου σταμάτησε να γυρνάει σαν τρελό, διανύει τώρα τη σωστή απόσταση. Μετά από 12 χρόνια φριχτής ταλαιπωρίας, νιώθω επιτέλους αισιόδοξη. Νομίζω ότι είμαι σε καλό δρόμο. Μέχρι να φτάσω σ’ αυτό το σημείο, έχω αλλάξει τρεις ψυχιάτρους και τρεις ψυχολόγους. Η πρώτη μου ψυχολόγος ήταν μια πανάκριβη κυρία μεγάλης ηλικίας γαλλοσπουδασμένη και υπέρμαχος της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας. Επί δύο χρόνια προσπαθούσε να με πείσει ότι δεν έχω τίποτα, εκτός από ένα φουσκωμένο εγώ, που θέλει να τραβάει την προσοχή. Μάταια της έλεγα ότι δεν μπορώ να αναπνεύσω από την κατάθλιψη, ότι δεν μπορώ να κάνω τίποτα, ότι υπάρχει αυτή η ασθένεια στην ευρύτερη οικογένειά μου. Ήταν ανένδοτη. Δεν ήθελε να πάρω φάρμακα και ψάχναμε μαζί στα όνειρά μου και στην παιδική μου ηλικία για μια λύση. Δυστυχώς γι’ αυτήν, είχα την τύχη να έχω μια πάρα πολύ ευτυχισμένη παιδική ηλικία. Αφού είδα και απόειδα, σταμάτησα να πηγαίνω. Έχασα δύο χρόνια από τη ζωή μου και πάρα πολλά λεφτά. Τον δεύτερο ψυχίατρο, στον οποίο πήγα για ένα χρόνο, κανονικά θα έπρεπε να τον καταγγείλω στον ιατρικό σύλλογο. Θέλω να πω με αυτά, ότι η βοήθεια που θα λάβεις και η επικοινωνία που θα έχεις με τον θεραπευτή σου, είτε αυτός είναι γιατρός είτε ψυχοθεραπευτής, είναι πάρα πολύ σημαντική. Μπορεί να σε σώσει, αλλά μπορεί και να σε καταστρέψει. Ο ψυχίατρος είναι υποχρεωτικός. Ο ψυχολόγος προαιρετικός, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι λιγότερο σημαντικός. Όμως, η φαρμακευτική αγωγή είναι απαραίτητη. «Δεν φοβάμαι πια, ούτε ντρέπομαι. Έμαθα επιτέλους ότι δεν είμαι ούτε θεός, ούτε σκουπιδάκι. Είμαι εγώ και όταν νιώθω χαρούμενη και δυνατή, και όταν νιώθω αδύναμη και θλιμμένη». Η μανιοκατάθλιψη είναι πολύ δύσκολη στη διάγνωση, παίρνει πολλές διαφορετικές μορφές, έχει πολλά διαφορετικά συμπτώματα, τρομερές διαβαθμίσεις και δεν υπάρχει κάποια εξέταση αιματολογική, εγκεφαλογράφημα κτλ που να μπορεί να την εντοπίσει. Συχνά θεωρούν ότι έχεις κατάθλιψη και σου δίνουν αντικαταθλιπτικά, τα οποία σε πετάνε στον αέρα. Έχω γνωρίσει πολλούς ανθρώπους με το ίδιο πρόβλημα. Κανένας μας δεν έχει ακριβώς τα ίδια συμπτώματα. Άλλοι έχουν πιο έντονες μανίες και άλλοι πιο βαριές καταθλίψεις. Κάποιοι είναι ικανοί να πετάξουν μια ολόκληρη περιουσία σε μια βραδιά στο καζίνο και άλλοι μπορούν να κλειστούν επί μια εβδομάδα σπίτι τους χωρίς φαγητό και ύπνο γράφοντας ή ζωγραφίζοντας, μέχρι να ξεπεράσουν τα όριά τους και να καταρρεύσουν. Στην κατάθλιψη, κάποιοι κλαίνε όλη μέρα, δεν τρώνε και δεν κοιμούνται, ενώ άλλοι κοιμούνται ατέλειωτες ώρες και τρώνε ό,τι βρουν μπροστά τους. Περιττό να πω ότι αυτές οι ακραίες διακυμάνσεις οδηγούν και σε ακραίες αυξομειώσεις βάρους (εγώ έχω ανεβοκατέβει 20 κιλά σε διάστημα έξι μηνών και αυτό πάνω από μια φορά). Η λίμπιντο ανεβοκατεβαίνει μαζί με τη διάθεση. Στην κατάθλιψη απλά δεν υπάρχει, στη μανία είναι ασυγκράτητη. Πολλοί υποφέρουν από αυτή την αρρώστια, χωρίς να το ξέρουν και μαζί τους υποφέρουν και οι δικοί τους. Ένας μεγάλος αριθμός ατόμων εθισμένων σε διάφορες ουσίες έχει αυτό το πρόβλημα. Πολλοί αλκοολικοί πίνουν γιατί έχουν μανιοκατάθλιψη. Το πρόβλημά τους δεν είναι ο αλκοολισμός. Σε αυτόν οδηγούνται επειδή υποφέρουν. Μια από τις σπουδαιότερες ανακαλύψεις, στον τομέα της ιατρικής στον εικοστό αιώνα, ήταν η θεραπευτική δράση του λιθίου στην αντιμετώπιση της μανιοκατάθλιψης. Έγινε, και αυτή, τυχαία. Ένας φίλος ψυχίατρος έλεγε ότι αν είχε ανακαλυφθεί λίγο νωρίτερα, ο Χέμινγουέι δεν θα είχε αυτοκτονήσει. Ούτε η Βιρτζίνια Γουλφ. Μεγάλοι συγγραφείς, ποιητές, μουσικοί, ηθοποιοί και καλλιτέχνες πάσχουν από την ασθένεια αυτή. Ο Λέοναρντ Κοέν έχει πει ότι προσπαθεί να ζει χωρίς φάρμακα για να μην περιορίζει τη δημιουργικότητά του. Περνάει όμως μεγάλα διαστήματα απομονωμένος, παλεύοντας με μια απέραντη θλίψη. Όταν βγαίνει από αυτήν, μας προσφέρει τους καρπούς της. Ο Στίβεν Φράι, μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα αυτοκτονίας, γύρισε ένα υπέροχο ντοκιμαντέρ για το BBC με τίτλο «The secret life of the manic depressive». Μίλησε με πολλούς διάσημους του Χόλιγουντ που υποφέρουν από αυτήν την αρρώστια, όπως τον Ρίτσαρντ Ντρέιφους και την Κάρι Φίσερ, αλλά μίλησε πολύ και για τη δική του εμπειρία. Λένε ότι ο Ναπολέων ήταν μανιοκαταθλιπτικός. Και ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε με βεβαιότητα. Πάντως ο Τσόρτσιλ ήταν σίγουρα. Μια σειρά από επιφανείς ανθρώπους της τέχνης, της πολιτικής και της επιστήμης παλεύουν κρυφά ή φανερά με αυτή την αρρώστια. Η τελευταία που βγήκε να μιλήσει δημόσια γι’ αυτό είναι η Κάθριν Ζέτα Τζόουνς, με αφορμή την πρόσφατη νοσηλεία της. Στα του οίκου μας, μια από τις σημαντικότερες Ελληνίδες συγγραφείς, η Μαργαρίτα Καραπάνου έγραψε και μίλησε για αυτήν, πριν τον πρόωρο θάνατό της. Η μανιοκατάθλιψη είναι ευχή και κατάρα. Σε ανεβάζει στον ουρανό και σε πετάει στα τάρταρα. Αν μου έλεγε κανείς, ότι θα μπορούσα να ζήσω τη ζωή μου, από τα 26 μου μέχρι σήμερα χωρίς να έχω αρρωστήσει, θα το σκεφτόμουν πολύ σοβαρά. Γιατί, ενώ υπέφερα πολύ, έγινα νομίζω καλύτερος άνθρωπος. Με μεγαλύτερη κατανόηση για την αδυναμία του άλλου και λιγότερη αλαζονεία. Αξιολογώ διαφορετικά τα σοβαρά από τα μη σοβαρά προβλήματα. Χαίρομαι όταν ξυπνάω το πρωί και νιώθω καλά. Δεν το θεωρώ πια δεδομένο. Έχω ανέβει πολύ ψηλά και έχω πέσει πολύ χαμηλά. Νιώθω ευγνωμοσύνη γι’ αυτό το «ταξίδι». Έχω χρέος απέναντι στον εαυτό μου και απέναντι σ’ αυτούς που μ’ αγαπάνε, τώρα που έχω πια καταλάβει τι μου συμβαίνει και πώς αντιμετωπίζεται, να είμαι καλά. Δεν φοβάμαι πια, ούτε ντρέπομαι. Έμαθα επιτέλους, ότι δεν είμαι ούτε θεός, ούτε σκουπιδάκι. Είμαι εγώ και όταν νιώθω χαρούμενη και δυνατή, και όταν νιώθω αδύναμη και θλιμμένη. Είμαι πάντα εγώ. Το στοίχημα τώρα είναι να μάθω να ισορροπώ ανάμεσα σε αυτούς τους δύο πόλους. Κι αυτό ισχύει για όλους μας, όχι μόνο για τους μανιοκαταθλιπτικούς.

Πηγή : Andro.gr [ http://www.andro.gr/zoi/theos-kai-skoupidaki/ ]

Ο φόβος απέναντι στον οδοντίατρο και πώς να τον αντιμετωπίσετε.

 

Συντάκτης Γιώργος Κουτσικάκης Χειρουργός Οδοντίατρος Μ.Sc., medlabnews.gr

Παρ’ όλο που η σύγχρονη οδοντιατρική έχει εξελιχθεί πάρα πολύ σε γνώσεις και τεχνικές και δεν έχει καμία σχέση με το παρελθόν, εξακολουθούν να υπάρχουν άνθρωποι που φοβούνται ακόμα τον οδοντίατρο. Οι λόγοι είναι πολλοί. Αντιμετωπίζοντας τους φόβους σας θα εκπλαγείτε για το πόσο ευχάριστη μπορεί να γίνει η οδοντιατρική εμπειρία.

Εδώ θα αναφέρουμε τις συχνότερες αιτίες του φόβου και πώς να τις αντιμετωπίσετε. 

1. Πόνος

Η σκέψη ότι μπορεί να πονέσουμε  σίγουρα προκαλεί φόβο στον καθένα από μας. Να είστε σίγουροι πως με τις νέες μεθόδους και τεχνικές θα νοιώθετε πολύ καλύτερα απ’ ότι μπορείτε να φανταστείτε κατά τη διάρκεια και μετά την οδοντιατρική θεραπεία. Ένα είναι σίγουρο, όσο πιο έγκαιρα αντιμετωπιστεί ένα πρόβλημα τόσο πιο άνετη η θεραπεία.

Αν είχατε στο παρελθόν μία δυσάρεστη εμπειρία έχετε κάθε λόγο να είστε ανήσυχοι. Μιλήστε για την εμπειρία σας αυτή στον οδοντίατρο σας. Θα σας ακούσει. Ξέρει τι πρέπει να κάνει. Εμπιστευτείτε τον.

2. Ο φόβος του αγνώστου

Είναι λογικό να ανησυχείτε για το τι έχετε να αντιμετωπίσετε. Κατ’ αρχήν αναζητήστε πληροφορίες για τον οδοντίατρο από το διαδίκτυο ,τους φίλους σας, συναδέλφους σας κ.λ.π .  Μπορεί το πρόβλημα να είναι σύνθετο και αυτό να σας δημιουργεί πρόσθετη ανησυχία. Ζητήστε από τον οδοντίατρο  σας να σας εξηγήσει τη διάγνωση και τις εναλλακτικές λύσεις. Συζητήστε για τη συχνότητα, τη διάρκεια και το συνολικό χρόνο των επισκέψεων. Ρωτήστε ότι θέλετε να ξέρετε. Σε κάθε περίπτωση αντιμετωπίστε τους φόβους σας όσο νωρίτερα τόσο καλύτερα. Ασφαλώς και δεν είναι εύκολο, αλλά αν αναβάλλετε θα είναι δυσκολότερο αν  στο μεταξύ η στοματική σας υγεία χειροτερέψει.

3. Έλλειψη ελέγχου

Ξαπλωμένοι στην οδοντιατρική πολυθρόνα, με το στόμα ανοικτό, ακίνητοι  και τον οδοντίατρο σας να πλησιάζει με το οδοντιατρικό καθρεφτάκι στα χέρια μπορεί να νοιώθετε εκτός ελέγχου. Ζητήστε από τον οδοντίατρό σας, που ασφαλώς θα δεχτεί, να σας δώσει τη δυνατότητα με ένα σήμα των χεριών σας να σταματά την εργασία. Ακόμα κι αν θέλετε να σηκωθείτε. Έτσι ο έλεγχος περνάει σε σας και με συνεργασία η εργασία προχωράει ομαλά.

4. Περιορισμένος χώρος

Αν αισθάνεστε κλειστοφοβικά εκτός απ’ ότι αναφέραμε παραπάνω ένα ήπιο ηρεμιστικό θα σας χαλαρώσει.

5. Οδοντιατρικά εργαλεία 

Αν η θέα των εργαλείων σας δημιουργεί ανησυχία ζητήστε από τον οδοντίατρό σας να τα κρύβει κάπως ειδικά πριν το ξεκίνημα της εργασίας. Εσείς ξέρετε αν θέλετε λεπτομερειακές εξηγήσεις για το τι κάνει ο οδοντίατρός σας ή όχι. Ενημερώστε τον.

6. Ο ήχος του τροχού

Ακόμα κι αν στο ιατρείο υπάρχει ευχάριστη μουσική, ο ήχος του τροχού την υπερκαλύπτει. Αν ενοχλείστε χρησιμοποιήστε ακουστικά για να ακούτε τη μουσική σας. 

7. Αίσθημα πνιγμονής και έντονο αντανακλαστικό του εμέτου

Μερικοί άνθρωποι δεν μπορούν να ανεχτούν τίποτα κοντά στον ουρανίσκο τους, καμιά φορά ούτε την οδοντόβουρτσά τους. Αν ανήκετε σ΄αυτήν την κατηγορία ενημερώστε τον οδοντίατρό σας για να το αντιμετωπίσει. Για παράδειγμα το αντανακλαστικό αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο το πρωί, οπότε θα σας κλείνει ραντεβού το απόγευμα. Αν δεν μπορείτε να αντέξετε τη μικρή ενδοστοματική ακτινογραφία, θα σας συστήσει πανοραμική που λαμβάνεται εξωστοματικά. Υπάρχουν τεχνικές χαλάρωσης, αναπνοής και μετάθεσης του ενδιαφέροντος σε άλλα πράγματα. Υπάρχουν βέβαια και εξειδικευμένες οδοντιατρικές τεχνικές που εφαρμόζονται αποτελεσματικά. Με λίγη καλή διάθεση θα τα καταφέρετε.

8. Κόστος

Δυστυχώς το κόστος της οδοντιατρικής είναι υψηλό και για τον ίδιο τον οδοντίατρο, ιδιαίτερα τον τελευταίο καιρό. Ένα μικρό μέρος του συνολικού κόστους είναι η προσωπική του αμοιβή.

Από την άλλη πλευρά η οδοντιατρική δεν καλύπτεται από τον ενιαίο τώρα ασφαλιστικό φορέα.

Επί πλέον στη σημερινή δημοσιονομική συγκυρία τα εισοδήματα είναι μειωμένα. Οι οδοντιατρικές ανάγκες όμως εξακολουθούν να υπάρχουν και έχετε κάθε λόγο να είστε ανήσυχοι για το πώς θα τις χρηματοδοτήσετε.

Συζητήστε με τον οδοντίατρό σας τις οικονομικές δυνατότητες που έχετε. Ζητήστε του διευκολύνσεις, αλλά ποτέ με ζητήσετε φθηνότερη ποιοτικά εργασία κάτι που κανένας ευσυνείδητος οδοντίατρος δεν θα δεχθεί. Συζητήστε για εναλλακτικά σχέδια θεραπείας.

Ιεραρχήστε από κοινού τα προβλήματα σας, σ’ αυτά που πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα, σ’ αυτά που η καθυστέρηση θα δημιουργήσει χειροτέρευση και σ΄ αυτά που μπορούν να μετατεθούν για λίγο αργότερα. Κάνετε προληπτική αγωγή για να είστε καλά και να μην έχετε μελλοντικά προβλήματα. Ρωτήστε τον οδοντίατρό σας αν μπορεί να κάνει άτοκες δόσεις με πιστωτική κάρτα.

Με καλή διάθεση θα βρεθεί οπωσδήποτε η κατάλληλη λύση.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε τα εξής: Αναγνωρίστε τις ανησυχίες σας και μιλήστε ανοικτά και με ειλικρίνεια στον οδοντίατρό σας. Είναι εκεί για να σας ακούσει και να σας βοηθήσει. Ναι,  μία άνετη και αποτελεσματική οδοντιατρική  εμπειρία πάντοτε βασίζεται σε μία καλή επικοινωνία. Ναι, είναι εφικτό, γίνεται!!!

Γιώργος Κουτσικάκης, Χειρουργός Οδοντίατρος Μ.Sc.

 τηλ 210-8056112

http://www.dentistpefki.gr

E-mail: gkoutsikakis@hotmail.com

Πηγή: http://medlabgr.blogspot.com/2013/10/blog-post_23.html#ixzz2idpgfSL0

Sigmund Freud

OSigmundFreud(1856-1939) γεννήθηκε στην Αυστρία και σπούδασε Ιατρική με ειδίκευση στη Νευρολογία και τη Ψυχιατρική. Μελέτησε επίσης την τεχνική της Ύπνωσης στο Παρίσι, δίπλα στον διαπρεπέστατο Ψυχίατρο της εποχής, τον JeanCharcot. Μαζί με τον διακεκριμένο γιατρό Γιόζεφ Μπρόιερ (1842-1925) έγραψε το κλασικό βιβλίο Μελέτες για την Υστερία (1895), το οποίο απετέλεσε το σπερμογόνο έδαφος για τη γέννηση και ανάπτυξη των φρουδικών-ψυχαναλυτικών θεωριών. 

Το 1899 εκδόθηκε ένα από τα σημαντικά έργα στο χώρο της Ψυχολογίας, και για πολλούς το κορυφαίο έργο του Freud, το κλασικό Η Ερμηνεία των Ονείρων, με βασικό θέμα τη διιερεύνηση του ονειρικού περιεχομένου, ως εκπλήρωση μιας απαγορευμένης και απωθημένης επιθυμίας. Κεντρική θέση στο περίφημο αυτό βιβλίο κατέχει η άποψη ότι κάθε όνειρο (ακόμα και ο εφιάλτης) αποτελεί πάντα την «υπόγεια» εκπλήρωση μιας ασυνείδητης επιθυμίας. Γι’ αυτό και τα όνειρα κατά τον Freudαποτελούν «τη βασιλική οδό προς το ασυνείδητο». 

Άλλα σημαντικά έργα του υπήρξαν επίσης: Για την ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής, δημοσιευμένο το 1904 ,καθώς και οι Τρεις πραγματείες για τη θεωρία της σεξουαλικότητας, δημοσιευμένοτο 1905, βιβλίο που προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση, ενισχύοντας σε μεγάλο βαθμό την αντιδημοτικότητα και αμφισβήτηση τουFreud, ειδικότερα για τον ισχυρισμό του πως σε κάθε παιδί από τη στιγμή της γέννησης υπάρχουν σεξουαλικές ενορμήσεις. Σημαντικό έργο του θεωρείται επίσης και το Πέραν της αρχής της Ηδονής, δημοσιευμένο το 1920, όπου ο Freud εισάγει για πρώτη φορά τη θεωρία για την ύπαρξη του ενστίκτου του Θανάτου και την ιδέα περί της εγγενούς ενστικτικής επιθετικότητας στον άνθρωπο που αντιμάχεται το ένστικτο της Δημιουργίας, του Έρωτα και της Ζωής. Αποκορύφωμα της δημιουργικής περιόδου του, υπήρξε το βιβλίο Το Εγώ και το Αυτό, στο οποίο ανέπτυξε μία νέα θεωρία γύρω από την ψυχική δομή, διαμορφώνοντας ένα ευρύτερο και πιο ολοκληρωμένο θεωρητικό σύστημα για το σύνολο της ανθρώπινης προσωπικότητας.

Το Φεβρουάριο του 1923, ο Freudανακάλυψε έναν καρκινώδη όγκο στη δεξιά πλευρά του ουρανίσκου, τον οποίο αφαίρεσε. Ακολούθησαν πρόσθετες θεραπείες και άλλες τριάντα δύο εγχειρήσεις, στις οποίες υποβλήθηκε μέχρι το θάνατό του, υποφέροντας για τα επόμενα δεκαέξι χρόνια από υποτροπές της κατάστασής του και γενική καταπόνηση. Τους τελευταίους μήνες της ζωής του, η κατάσταση της υγείας του επιδεινώθηκε, υπομένοντας μεγάλη σωματική καταπόνηση μέχρι το θάνατό του τον Σεπτέμβριο του 1939.           

O Sigmund Freud υπήρξε ο θεμελιωτής και πατέρας της Ψυχανάλυσης, μιας θεραπευτικής μεθόδου, που τάραξε τα «καθαρά» επιστημονικά νερά της Πειραματικής και Εφαρμοσμένης Ψυχολογίας, με τις θεωρίες περί Ασυνείδητου και Υπερσυνειδητού, και τη βαθιά, ακλόνητη πεποίθησή του, ότι οι καταπιεσμένες σεξουαλικές επιθυμίες και οι απωθημένες επώδυνες αναμνήσεις αποτελούν την πηγή των προβλημάτων και των δυσκολιών στη ζωή των ασθενών.                                                                 Η Ψυχανάλυση του Freud έφερε επίσης πραγματική επανάσταση στην τότε συντηρητική κοινωνία της Αυστρίας αλλά και της Ευρώπης, με τις πρωτοποριακές ιδέες του γύρω από την ανθρώπινη και παιδική σεξουαλικότητα. Ήταν ένας από τους πιο βαθυστόχαστους μελετητές του 20^ου αιώνα, και ο άνθρωπος που στην κυριολεξία άλλαξε την κατεύθυνση της μέχρι τότε επιστημονικής και πειραματικής Ψυχολογίας. Ωστόσο, οι ιδέες και οι θεωρίες του γνώρισαν σφοδρή αμφισβήτηση και έντονη επίκριση, γεγονός που επέδρασε δυσμενώς στην ήδη κλονισμένη υγεία του. Αρκετοί άλλωστε και από τους πρώιμους οπαδούς και υποστηρικτές της θεωρίας του (όπως οι Ψυχίατροι  CarlJung και ο AlfredAdler) αποσχίσθηκαν από το Ψυχαναλυτικό Κίνημα, καυτηριάζοντας τις ιδέες και τις θεωρίες του Freud. Παρ’όλα αυτά ο SigmundFreudπαραμένει μια εξέχουσα μορφή, ένα αληθινός πρωτοπόρος στο χώρο της Ψυχολογίας και της Ψυχοθεραπείας, κι ένας από τους πρώτους επιστήμονες που παρουσίασαν μια ολοκληρωμένη, αν και βιολογικά μηχανιστική, θεωρία και εικόνα της ανθρώπινης προσωπικότητας και του ανθρώπινου ψυχισμού.

Αρθρογραφία: Ευάγγελος Κουσιάδης ( Σύμβουλος ψυχικής υγείας - Συγγραφέας )

Πηγή: http://www.tnsite.gr/

Κλειστοφοβία: Τι είναι και πώς αντιμετωπίζεται

ο χώρος όλο και στενεύει ή ότι το οξυγόνο δεν επαρκεί

Φόβος, πανικός και παράλογο, ανεξέλεγκτο άγχος σε κλειστούς, στενούς χώρους, που μπορεί να συνοδεύεται από την ψεύτικη αίσθηση ότι ο χώρος όλο και στενεύει ή ότι το οξυγόνο δεν επαρκεί. Κάπως έτσι μπορούμε να περιγράψουμε την κλειστοφοβία, μια από τις πιο συνηθισμένες φοβίες, η οποία καταγράφηκε για πρώτη φορά το 1870. Όπως όλες οι αγχώδεις διαταραχές, έχει γνωστά και άγνωστα αίτια αλλά και συγκεκριμένους τρόπους αντιμετώπισης.

Οι αιτίες

Η κλειστοφοβία συνήθως προκαλείται από μια έντονη και δυσάρεστη εμπειρία του παρελθόντος. Μπορεί να αναπτυχθεί είτε μετά από ένα τραυματικό συμβάν της παιδικής ηλικίας (π.χ. όταν κάποιος παγιδευτεί σε έναν μικρό χώρο κατά τη διάρκεια παιχνιδιού ή τιμωρηθεί με κλείδωμα σε ένα δωμάτιο) είτε πολύ αργότερα (π.χ. μετά από εγκλωβισμό σε χαλασμένο ασανσέρ, ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα ή ένα πένθος). Όμως το μυαλό έχει επίσης την ικανότητα να δημιουργήσει έναν τέτοιο φόβο χωρίς φαινομενικά να υπάρχει κάποια βάση. Ακόμα έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχουν άτομα που είναι πιο επιρρεπή στην κλειστοφοβία, όπως:

• Όσοι έχουν γενικά τάση προς τον φόβο και το άγχος.
• Όσοι χαρακτηρίζονται από μεγάλη νευρικότητα.
• Όσοι διαθέτουν πλούσια φαντασία, ικανή να πλάθει ολοζώντανες εικόνες και φανταστικά σκηνικά με δυσάρεστες προεκτάσεις.
• Όσοι πάσχουν από ανεπάρκεια των επινεφριδίων.

Σύμφωνα πάντως με μια άλλη θεωρία η κλειστοφοβία βρίσκεται σε λανθάνουσα μορφή μέσα στο μυαλό όλων μας, ίσως λόγω του αρχέγονου φόβου του θανάτου ή της ανάμνησης του δύσκολου περάσματος μέσα από τη μήτρα κατά τη γέννηση. Αυτό σημαίνει ότι ο καθένας μας έχει κλειστοφοβία – τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό. Κάποιοι υποστηρίζουν επίσης ότι το φαινόμενο προέκυψε από τη ραγδαία αστικοποίηση, γιατί το να ζεις στις μεγαλουπόλεις σε κάνει να αισθάνεσαι στενότητα.

Τα χαρακτηριστικά

Γενικά το κλειστοφοβικό άτομο ψάχνει συνεχώς για μια έξοδο σε όποιον κλειστό χώρο και αν βρεθεί, αποφεύγει τους ανελκυστήρες, τους κινηματογράφους, τα δωμάτια χωρίς παράθυρα και πιθανόν το μετρό και το αεροπλάνο. Επίσης δεν αντέχει να υποβληθεί σε αξονική ή μαγνητική τομογραφία και διακατέχεται από μια ενστικτώδη τάση φυγής. Τα τούνελ, οι σπηλιές και τα υπόγεια κελάρια είναι οι χειρότεροι εφιάλτες του, ενώ ενδέχεται να νιώσει πανικό ακόμα και όταν κολλήσει στην κυκλοφορία, βρεθεί σε μια υπερπλήρη αίθουσα χωρίς ορατή πρόσβαση στην έξοδο ή φορέσει ρούχα που τον/την στενεύουν στον λαιμό.

Τα συμπτώματα

Τα κλειστοφοβικά συμπτώματα είναι ψυχοσυναισθηματικά και σωματικά. Στα πρώτα ανήκουν οι έμμονες ιδέες, ένα περίεργο αίσθημα ότι βγαίνεις έξω από τον εαυτό σου, ο φόβος για απώλεια ελέγχου, τρέλα ή λιποθυμία καθώς και η δημιουργία φανταστικών σεναρίων τρόμου, που διαδραματίζονται σε περιορισμένους χώρους. Τα σωματικά συμπτώματα περιλαμβάνουν ένα ή περισσότερα από τα εξής: ξηροστομία, ιδρωμένα χέρια, ταχυκαρδία, πόνο στο στήθος, δυσφορία, δύσπνοια, αίσθημα αποπνικτικής ατμόσφαιρας, ασφυξίας ή πνιγμού, ζαλάδα, αστάθεια, τρεμούλα, ρίγος, μυϊκούς σπασμούς, ναυτία, αίσθημα παλμών, αύξηση της αρτηριακής πίεσης, μούδιασμα ή μυρμήγκιασμα, περιοδικό αίσθημα κρύου ή ζέστης.

Πώς ξεπερνιέται

• Με νευρο-γλωσσικό προγραμματισμό (NLP) : Είναι αλήθεια ότι ο καθένας μας μπορεί να ελέγξει ασυνείδητα τα συναισθήματά του. Το κλειδί λοιπόν είναι να σκάψει κάποιος βαθιά μέσα στις σκέψεις του, να εντοπίσει την πηγή του προβλήματος και να αντικαταστήσει τους αρνητικούς συνειρμούς που έχει κάνει για τους κλειστούς χώρους με αντίστοιχους θετικούς: Η τεχνική αυτή εφαρμόζεται με την βοήθεια των ειδικών. Στηρίζεται στο γεγονός ότι ο εγκέφαλος δημιουργεί πάντα έναν ισχυρό σύνδεσμο (συνειρμό) ανάμεσα σε ένα δυνατό συναίσθημα και ένα σωματικό ερέθισμα. Αν λοιπόν ο σύνδεσμος κλειστός χώρος = πανικός αλλάξει και γίνει κλειστός χώρος = ευκαιρία για χαλάρωση, ηρεμία, αυτοσυγκέντρωση και αισθήματα αυτοπεποίθησης, ο εγκέφαλος θα κατασκευάσει έναν νέο χάρτη των συναισθημάτων που συσχετίζονται με τους κλειστούς χώρους. Όπως έχει αποδειχτεί, ο πιο γρήγορος και αποτελεσματικός τρόπος για να σταματήσει ο φόβος μέσα σε έναν κλειστό χώρο, είναι να αλλάξει κάποιος ταχύτατα και χωρίς δεύτερη σκέψη ό,τι κάνει εκείνη τη στιγμή: να αναπηδήσει και να αρχίσει να κινείται, να τραγουδήσει το αγαπημένο του τραγούδι και να σκεφτεί μια δυναμική, ευχάριστη προσωπική του στιγμή.
• Με τη λεγόμενη γνωστική συμπεριφορική θεραπεία, που εφαρμόζεται με τη βοήθεια ειδικού ψυχολόγου-θεραπευτή. Η τεχνική βασίζεται στην επεξεργασία διαφόρων σεναρίων κλειστοφοβίας, με σκοπό το κλειστοφοβικό άτομο να συνειδητοποιήσει ότι δεν σκέπτεται ρεαλιστικά, αλλά διαστρεβλώνει την αντίληψή του. Συνήθως συνοδεύεται από ασκήσεις αναπνοής, χαλάρωσης ή γιόγκα και τεχνικές απεικόνισης για μείωση του φόβου. Μπορεί να συνδυαστεί και με άλλες μεθόδους (συστηματική απευαισθητοποίηση ή υπνοθεραπεία παλινδρόμησης).

* Η φαρμακευτική αγωγή (κυρίως αντικαταθλιπτικά και ηρεμιστικά) δεν ακουμπά τη ρίζα του προβλήματος, αλλά προσπαθεί να μειώσει τα συμπτώματα. Η εναλλακτική ιατρική και η ομοιοπαθητική προσφέρουν σκευάσματα για την καταπολέμηση του άγχους.

Τι έχει μεγάλη σημασία

Σε κάθε περίπτωση η στήριξη, η αγάπη και η ενθάρρυνση από την οικογένεια και τους φίλους είναι κριτικής σημασίας, γιατί οι βαθιές, εξουθενωτικές ανησυχίες που φέρνει η κλειστοφοβία μπορούν να οδηγήσουν σε κατάθλιψη ή αποκοινωνικοποίηση του ατόμου που υποφέρει.

Η σωστή συμβουλή προς τον κλειστοφοβικό δεν είναι να μάθει να ζει με τη φοβία του, αλλά να αναζητήσει (με αποφασιστικό τρόπο) βοήθεια για να την εξαλείψει.

Πηγή: http://www.tampouloukia.gr/

Πρέπει οι γονείς να είναι τόσο αγχωτικοί με τα παιδιά;

Σε αντίθεση με τα προηγούμενα χρόνια, που οι γονείς αφήναν τα παιδιά να χαρούν ανέμελα την παιδική τους ηλικία, στις μέρες μας οι γονείς μοιάζουν να επιδίδονται σε έναν αγώνα δρόμου, για να διδάξουν όσα περισσότερα μπορούν στα παιδιά τους από πολύ μικρά.

Είναι αλήθεια ότι οι εποχές και οι απαιτήσεις έχουν αλλάξει. Οι γονείς οφείλουν να προσφέρουν ερεθίσματα και εμπειρίες στα παιδιά τους και να τα βοηθούν να μαθαίνουν συνεχώς καινούρια πράγματα. Όμως, μήπως κάπου μέσα σε όλα αυτά έχει χαθεί το μέτρο;

4χρονα που μαθαίνουν αγγλικά, 5χρονα που τρέχουν τα απογεύματα από τη μια δραστηριότητα στην άλλη, γονείς που προσπαθούν να μάθουν στο παιδί τους να γράφει πριν καλά καλά μάθει να κρατά το μολύβι και αγχώνονται όταν εκείνο δεν τα καταφέρνει. Μήπως κάτι δεν πάει καλά με αυτήν την εικόνα; Μήπως τελικά η κοινωνία μας έχει γίνει τόσο ανταγωνιστική, που το έχουμε περάσει και στα παιδιά μας;

Κάθε παιδί μεγαλώνει και μαθαίνει στο δικό του χρόνο και η παιδική ηλικία δεν θα πρέπει να είναι ένας αγώνας, αλλά ένα ταξίδι που το παιδί θα απολαμβάνει. Αν το μικρό σας δεν δείχνει κανένα ενδιαφέρον να μάθει τους αριθμούς ή τα χρώματα, μην το πιέζετε. Θα τα μάθει σε μια ανύποπτη στιγμή, όταν θα προσπαθεί να βάλλει στη σειρά τρία αυτοκινητάκια ή όταν μυρίσει ένα κόκκινο τριαντάφυλλο. Δεν πειράζει αν το συνομήλικο ξαδερφάκι του τα ξέρει ήδη.

Τα μικρά παιδιά πρέπει κυρίως να παίζουν, αφού το παιχνίδι είναι το σπουδαιότερο εργαλείο μάθησης. Πρέπει να ενθαρρύνονται να χρησιμοποιούν την φαντασία τους, να κάνουν χαζομάρες, να φτιάχνουν φανταστικές ιστορίες και να γελάνε. Ή απλά να είναι παιδιά.

Πηγή: http://www.mother.gr/displayarticle.asp?articleId=4464

Σε παγκόσμια επιδημία εξελίσσονται τα ψυχικά νοσήματα

Σε παγκόσμια επιδημία εξελίσσονται τα ψυχικά νοσήματα καθώς το 10% του ενήλικου πληθυσμού παρουσιάζει κάποιου είδους ψυχική διαταραχή στην διάρκεια της ζωής του.

Περισσότεροι από 450 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πάσχουν από ψυχικές διαταραχές ενώ, κάθε χρόνο, σχεδόν 165 εκατομμύρια Ευρωπαίοι (38,2%) εμφανίζουν κάποιο είδος ψυχικής διαταραχής. Το υψηλότερο ποσοστό έχουν οι αγχώδεις διαταραχές (14%) και ακολουθούν η αϋπνία (7%), η μείζονα κατάθλιψη (6,9%), οι σωματομορφικές διαταραχές (6,3%,) και η άνοια στους υπερήλικες, που φθάνει το 30% στα άτομα άνω των 85 ετών.

Τα στοιχεία αυτά ανακοινώθηκαν με αφορμή τη 10η Οκτωβρίου -Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, από το Τμήμα Πρόληψης και Προαγωγής Υγείας της Διεύθυνσης Δημόσιας Υγείας της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Το θέμα φετινής Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας είναι «Η ψυχική υγεία στους ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας».

Ο ορισμός που δίνει για την ψυχική υγεία ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, είναι: «η κατάσταση της υγείας, κατά την οποία ένα άτομο συνειδητοποιεί τις δυνατότητές του, μπορεί να αντεπεξέρχεται στο άγχος που προκύπτει από την καθημερινότητα, είναι παραγωγικό και συνεισφέρει στο κοινωνικό σύνολο».

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ

Το χρόνιο στρες μπορεί να αποβεί θανατηφόρο

Το στρες είναι ένα φυσικό φαινόμενο και όχι μια αρρώστια της ψυχής. Είναι μια πρωτόγνωρη αντίδραση που προετοιμάζει να δώσει μάχη με το κακό ή την απειλή. Το οξύ στρες προκαλείται από πράγματα που συμβαίνουν ξαφνικά, ενώ το χρόνιο στρες ο άνθρωπος το συνηθίζει και μπορεί να γίνει θανατηφόρο. Οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές...

όπως στο να οδηγήσει το άτομο στην αυτοκτονία, τη βία και το έμφραγμα. Είναι δύσκολο να θεραπευτεί και μπορεί να απαιτήσει ιατρική προσέγγιση, τόνισε στη διάρκεια ημερίδας που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου INTERSTRESS, workshop με θέμα: 

Οι επιπτώσεις του στρες στις Μεταφορές, ο επικεφαλής του ΙΜΕΤ/ΕΚΕΤΑ Ευάγγελος Μπεκιάρης και συνέχισε αναλύοντας περισσότερο το θέμα: Πάντα υπάρχει μια ισορροπία ανάμεσα στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος όπως τις αντιλαμβανόμαστε με τις ανάγκες του καθενός. Αυτό προκαλεί πολύ συχνά άγχος, χαρά λύπη και άλλα συναισθήματα. 

Από την άλλη το καλό στρες μπορεί να είναι συναρπαστικό, αλλά και εξουθενωτικό. Μπορεί να οριστεί ως συναίσθημα, αλλά και ως κατάσταση φόβου, απαραίτητο φυσικό φαινόμενο που μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε αρρώστια. 

Το στρες και η κούραση μπορεί να θεωρηθούν ως αιτίες αϋπνίας, ενώ το επαγγελματικό άγχος είναι προφητικό του διαταραγμένου ύπνου. Τέλος, το παρατεταμένο στρες είναι πολύ έντονο, μπορεί να επηρεάσει την απόδοση και να καταστρέψει την προσοχή και την μνήμη.

Σημειώνεται ότι το έργο INTERSTRESS: Η διαπραγματικότητα (interreality) στη διαχείριση και θεραπεία διαταραχών άγχους έχει στόχο το σχεδιασμό, την ανάπτυξη και τη δοκιμή ενός εξελιγμένου συστήματος πληροφορικής για τη διάγνωση και θεραπεία του ψυχολογικού άγχους.

Το άγχος είναι μια μοντέρνα πανδημία και την συναντάμε τόσο πριν την εργασία όσο και μετά από αυτήν. Το άγχος συμβάλλει σε πολλές χρόνιες παθήσεις από τις οποίες πάσχουν πολλοί πολίτες. Οι πιθανές αρνητικές καταστάσεις μπορεί να έχουν άμεσες συνέπειες στην συμπεριφορά μας και στις βιολογικές λειτουργίες αυξάνοντας έτσι τους κινδύνους για διάφορες παθήσεις. 

Παράλληλα μπορεί να χειροτερέψει ασθένειες και αρρώστιες όπως η κατάθλιψη, ο διαβήτης και καρδιαγγειακές παθήσεις, ανέφερε μεταξύ άλλων ο Παύλος Σπανίδης, ένας εκ των μελών που συμμετείχε στην έρευνα για να συμπληρώσει ο συνάδελφός του, Αναστάσιος Δρόσος. 

Ένας άνθρωπος μπορεί να καταλάβει έναν άλλο άνθρωπο αποκλειστικά και μόνο από τις κινήσεις του. Το ίδιο συμβαίνει και με τον εαυτό του όταν τον βλέπει στο βίντεο. Παράλληλα οι κινήσεις του ανθρώπου μπορεί να δείξουν και τα συναισθήματά του. 

Ενώ παλιότερα οι ταυτοποιήσεις γίνονταν αποκλειστικά και μόνο με τα στατικά στοιχεία, εντούτοις σήμερα σε αυτά εντάχθηκαν και οι κινήσεις του σώματος, με βάση το δημοσίευμα της Καθημερινής.

Πηγή: http://ksipnistere.blogspot.gr/

Τα 7 σημάδια της ανδρικής κατάθλιψης

Μπορεί ένας χρόνιος πόνος στο στομάχι να «κρύβει» κατάθλιψη; Φυσικά και ναι, απαντά η επιστήμη και μας παρουσιάζει μερικά από τα συνηθέστερα σημάδια ανδρικής κατάθλιψης. Διαβάστε ποια είναι και μην τα αγνοήσετε την επόμενη φορά που θα σας χτυπήσουν την πόρτα. 

Κούραση 

Αν νιώθετε διαρκώς κουρασμένοι ακόμη και μετά από πολλές ώρες ύπνου τότε είτε αντιμετωπίζετε κάποιο πρόβλημα υγείας (π.χ. έλλειψη σιδήρου) είτε βρίσκεστε στα πρώτα στάδια της κατάθλιψης. Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου της Αλαμπάμα των ΗΠΑ, οι άνδρες στα πρώτα στάδια της κατάθλιψης διαμαρτύρονται για συμπτώματα κούρασης πολύ πιο συχνά από τις γυναίκες.

Λίγες ή πολλές ώρες ύπνου αντίστοιχα

Οι διαταραχές ύπνου, όπως η αϋπνία, το ξύπνημα πολύ πολύ πρωί ή ο ανήσυχος ύπνος, υποδηλώνουν πολύ περισσότερα από όσα νομίζουμε. Και ενώ μπορεί να οφείλονται και αλλού, οι γιατροί πιστεύουν, πώς οι διαταραχές ύπνου μπορεί να αποτελούν σημάδια κατάθλιψης.

Συχνοί πονοκέφαλοι ή στομαχόπονοι

Κατάθλιψη δεν σημαίνει μόνο κάθομαι στο σπίτι και κοιτάζω το ταβάνι. Μια σειρά από ψυχοσωματικές διαταραχές είναι πιθανόν να εκδηλωθούν (όπως π.χ. πονοκέφαλοι, διάρροια, πόνοι στη μέση ή στο στομάχι κ.α.).

Ωστόσο, πολλοί άνδρες δεν συνδέουν έναν χρόνιο πόνο που τους ταλαιπωρεί με την κατάθλιψη και έτσι δεν αναζητούν ιατρική βοήθεια έγκαιρα.

Αδυναμία συγκέντρωσης
Αν βρίσκετε μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή σας στο γραφείο και δεν μπορείτε να συγκεντρωθείτε για να δουλέψετε, μάλλον θα πρέπει να προβληματιστείτε, ειδικά αν αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα συχνά. Αρνητικές σκέψεις μπορεί να πλημμυρίζουν το μυαλό καθιστώντας αδύνατη την όποια προσπάθεια συγκέντρωσης. Μήπως η κατάθλιψη βρίσκεται προ των πυλών;
Ανεξήγητος θυμός
Για κάποια άγνωστη αιτία νιώθετε διαρκώς θυμωμένοι. Τα βάζετε με όλους και με όλα, τα νεύρα σας είναι «τσιτωμένα» και δεν μπορείτε να εντοπίσετε τον πραγματικό λόγο του ανεξήγητου θυμού σας. Ταυτόχρονα, αν νιώθετε πίεση από φίλους ή οικογένεια να επιστρέψετε στους «ρυθμούς» σας τότε μάλλον κάτι δεν πάει καλά…
Σεξουαλική δυσλειτουργία
Ένα από τα πρώτα και ιδιαίτερα ηχηρά σημάδια ανδρικής κατάθλιψης είναι η σεξουαλική δυσλειτουργία. Αν δεν υπάρχει κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας που να την δικαιολογεί ή κάποια συγκεκριμένη πηγή άγχους, τότε η κατάθλιψη ενδέχεται να είναι ο πραγματικός λόγος της δυσλειτουργίας αυτής.
Αναποφασιστικότητα
Αν ακόμη και για τα πιο απλά πράγματα δυσκολεύεστε να πάρετε μια απόφαση, τότε θα πρέπει να αναζητήσετε την πραγματική αιτία. Ωστόσο, αν ανέκαθεν δυσκολευόσασταν να πάρετε αποφάσεις, αυτό προφανώς αποτελεί στοιχείο του χαρακτήρα σας και μάλλον δεν χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση. Θα πρέπει μόνο να σας προβληματίσει σε περίπτωση που πρόκειται για κάτι που συμβαίνει τον τελευταίο καιρό και μάλιστα χωρίς προφανή αιτία.

  Πηγή: http://www.clickatlife.gr/

Τι σημαίνει όταν τρως συνέχεια τα νύχια σου;

 

Ανήκεις στους ανθρώπους που τρώνε τα νύχια τους από τότε που ήταν παιδιά;

Μάθε λοιπόν πως..η συμπεριφορά σου αυτή δεν αποτελεί μια ακόμα κακιά συνήθεια. Η ονυχοφαγία θεωρείται από τους ειδικούς η πιο ήπια, αλλά και η πιο διαδεδομένη μορφή «ακρωτηριασμού» του εαυτού μας. Ουσιαστικά πρόκειται για το σύμπτωμα μιας υποβόσκουσας αγχώδους συναισθηματικής διαταραχής που συνδέεται άμεσα με την παιδική ηλικία.

Πολύ συχνά οι γονείς κατηγορούνε και μαλώνουνε τα παιδιά όταν τρώνε τα νύχια τους. Αυτό που όμως ίσως δε γνωρίζουμε είναι πως μια τέτοια συμπεριφορά δεν είναι τυχαία και πως αποτελεί ασυνείδητη εκτόνωση μιας διαρκούς εσωτερικής έντασης στη βάση μιας αδυναμίας έκφρασης των συναισθημάτων.

Σε ένα πιο βαθύ επίπεδο η ονυχοφαγία μπορεί να συνδέεται με ένα τραυματικό γεγονός ή με οτιδήποτε άλλο προκαλεί ένταση και άγχος. Με µια ψυχαναγκαστική μητέρα, με την υποτίμηση του παιδιού στο σπίτι ή στο σχολείο. Συμβαίνει συχνά τα παιδιά να μη μπορούν να εκφράσουν τα συναισθήματα τους και την ανησυχία τους µε τα λόγια και εκτονώνονται µε το να τρώνε τα νύχια τους.

Η ονυχοφαγία σε πολλές περιπτώσεις κάποια στιγμή σταματά. Πολύ συχνά όμως εξελίσσεται και γίνεται χαρακτηριστικό ενός αγχώδους ενήλικα, ο οποίος τρώει τα νύχια του ακριβώς επειδή δεν έχει μάθει να εκφράζει τα συναισθήματα του. Σε πολλές περιπτώσεις η ονυχοφαγία εμφανίζεται μαζί με συμπτώματα διαταραχών ύπνου, λόγου, ακόμα και συχνουρίας με τα οποία συνδέεται μαζί τους ή και όχι.

(c) briefingnews.gr

Αναρτήθηκε από ASSOS GREEK

Αύξηση κατά 50% της μείζονος κατάθλιψης στον ελληνικό πληθυσμό

Η οικονομική κρίση "εκτόξευσε" τον αριθμό των κλινικών περιπτώσεων κατάθλιψης

Προοδευτική αύξηση της κατάθλιψης, η οποία παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις, παρατηρείται από την έναρξη της οικονομικής κρίσης έως σήμερα (2008-2013), όπως προκύπτει από έρευνα του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ).Αναλυτικά:

• Το 2013 η μηνιαία επικράτηση της μείζονος κατάθλιψης, εκείνης δηλαδή της κλινικής οντότητας που χρήζει άμεσα θεραπείας, ανέρχεται σε ποσοστό 12,3% του ελληνικού πληθυσμού. Το εύρημα αυτό υποδηλώνει ότι κατά το μήνα που προηγήθηκε της έρευνας περίπου 12 στους 100 κατοίκους της χώρας βρέθηκαν να πληρούν τα κλινικά κριτήρια της μείζονος κατάθλιψης.
• Σε σύγκριση με το αντίστοιχο ποσοστό του 2011 (8,2%), το ποσοστό του 2013 (12,3%) παρουσιάζει ποσοστιαία αύξηση 50%, υποδεικνύοντας ότι η κλινική μείζων κατάθλιψη σημειώνει ανοδική πορεία στη χώρα μας, παράλληλα με την εντεινόμενη οικονομική κρίση.

Τα ευρήματα αυτής της μελέτης έρχονται να προστεθούν σε στοιχεία των προηγούμενων μελετών του ΕΠΙΨΥ, στα οποία αποτυπώνεται μια συνεχής και εντυπωσιακή αύξηση της επικράτησης της μείζονος κατάθλιψης στον ελληνικό πληθυσμό, από 3,3% το 2008 σε 6,8% το 2009 και 8,2% το 2011.
Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι ευρήματα επιδημιολογικής μελέτης το 1984 παρουσιάζουν παρόμοια επικράτηση της μείζονος κατάθλιψης με ευρήματα της πρόσφατης περιόδου πριν την κρίση. Φαίνεται δηλαδή ότι τις τελευταίες δεκαετίες μέχρι και το 2008 τα ποσοστά της μείζονος κατάθλιψης δεν παρουσίαζαν σημαντικές αποκλίσεις.

Προφίλ των Ατόμων που παρουσιάζουν Μείζονα Κατάθλιψη

Από τα δεδομένα της έρευνας του 2013 προκύπτει ότι οι ομάδες του πληθυσμού στις οποίες καταγράφηκε μεγαλύτερη επικράτηση της κλινικής μείζονος κατάθλιψης ήταν οι γυναίκες, οι ηλικιακές ομάδες των 35-44 και των 55-64 ετών, τα άτομα με χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο, τα άτομα με εισόδημα 0-400 ευρώ, οι άνεργοι και οι υποαπασχολούμενοι. Πιο αναλυτικά:

• Αναφορικά με το φύλο, οι γυναίκες φαίνεται πως πλήττονται από κατάθλιψη σε μεγαλύτερο ποσοστό (15,6%) σε σχέση με τους άνδρες (9%), εύρημα όμως που είναι σε συμφωνία με την κλασσική επιδημιολογία της κατάθλιψης και εξηγείται πιθανώς τόσο από βιολογικούς παράγοντες όσο και από την πολυπλοκότητα των κοινωνικών ρόλων της σύγχρονης γυναίκας.
• Αναφορικά με το εκπαιδευτικό επίπεδο, η επικράτηση της κατάθλιψης παρουσιάζεται υψηλότερη στα άτομα με χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο (20,9%) και μικρότερη σε αυτά με ανώτερο/ανώτατο εκπαιδευτικό επίπεδο (7,2%). Η τάση αυτή μπορεί να ερμηνευθεί ως απόρροια των μειωμένων επαγγελματικών προσόντων όσων έχουν χαμηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο, τα οποία τους καθιστούν αφ' ενός ιδιαιτέρως ευάλωτους σε μια επικείμενη απόλυση, αφ' ετέρου λιγότερο ελκυστικούς υποψηφίους για ανεύρεση εργασίας.
• Αναφορικά με το εισόδημα, ο ένας στους δύο Έλληνες (50%) με οικογενειακό εισόδημα χαμηλότερο των 400 ευρώ πληροί τα κριτήρια της μείζονος κατάθλιψης. Το ανησυχητικό αυτό εύρημα υπογραμμίζει τη σύνδεση ανάμεσα στην κατάθλιψη και το χαμηλό εισόδημα.
• Αναφορικά με την εργασιακή κατάσταση, οι άνεργοι σε ποσοστό 19,8% βρέθηκαν να πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια της μείζονος κατάθλιψης, ποσοστό υπερδιπλάσιο από το αντίστοιχο των ατόμων που εργάζονται (9,8%).
• Αναφορικά με τις ώρες εργασιακής απασχόλησης, το 16,9% αυτών που εργάζονται σε καθεστώς υποαπασχόλησης παρουσιάζουν μείζονα κατάθλιψη, ποσοστό μεγαλύτερο από αυτό όσων εργάζονται με κανονικό ωράριο (7,2%), καθώς και εκείνων που εργάζονται περισσότερες από 40 ώρες την εβδομάδα (8,1%). Το γεγονός αυτό πιθανώς οφείλεται στις μειωμένες οικονομικές απολαβές που συνδέονται με την υποαπασχόληση αλλά και το άγχος ανεύρεσης συμπληρωματικής εργασίας.

Βαθμός Οικονομικής Δυσχέρειας

Υψηλό ποσοστό του πληθυσμού (35%, δηλαδή 1 στους 3 Έλληνες) έχει αναγκαστεί να περιορίσει δραστικά τα έξοδά του ακόμα και για είδη απολύτως αναγκαία για τη διαβίωσή του και ένα επίσης υψηλό ποσοστό (28,3%) έχει ήδη ξοδέψει μέρος ή και το σύνολο των αποταμιεύσεών του προκειμένου να διαχειριστεί τις δυσκολίες που απορρέουν από την οικονομική κρίση.

Βασικές οικονομικές δυσκολίες του πληθυσμού εντοπίζονται κατά κύριο λόγο στην αποπληρωμή της δόσης κάποιου δανείου, στην εξόφληση λογαριασμών και την πληρωμή της ελάχιστης δόσης κάποιας πιστωτικής κάρτας αλλά πολύ σημαντικά ποσοστά δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα με τη δόση του αυτοκινήτου, τα έξοδα ένδυσης και υπόδησης, τα δίδακτρα των φροντιστηρίων, το ενοίκιο της κατοικίας ακόμη και τα ψώνια στο σούπερ μάρκετ.

Το 2013, σημαντικά περισσότεροι Έλληνες σε σχέση με το 2011 δυσκολεύονται να πληρώσουν τη δόση του αυτοκινήτου τους (μεταβολή της τάξης του 201,9%), το ενοίκιο της κατοικίας τους (μεταβολή της τάξης του 198,9%), τη δόση κάποιου δανείου (μεταβολή της τάξης του 160,5%), ενώ σε ποσοστιαία μεταβολή που ξεπερνά το 120% παρατηρείται αύξηση στα ποσοστά του πληθυσμού που δυσκολεύονται να πληρώσουν τα δίδακτρα των φροντιστηρίων και τους τρέχοντες λογαριασμούς.

Συμπερασματικά

Από τα συγκριτικά στοιχεία της έρευνας του 2011 και του 2013 αναφορικά με τη συσχέτιση της επικράτησης της κατάθλιψης και της οικονομικής δυσχέρειας, προκύπτει παρόμοια αύξηση της επικράτησης της κατάθλιψης τόσο για αυτούς που αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα (από 20,9% σε 33,8%), όσο και για αυτούς με λιγότερα (από 6,2% σε 10,7%).

Η σημαντικότητα των ευρημάτων αυτής της έρευνας στοιχειοθετεί επιστημονικά αυτό που αποτελεί καθημερινό βίωμα των Ελλήνων, δηλαδή τις σοβαρές έως δραματικές επιπτώσεις της εντεινόμενης οικονομικής κρίσης στην ψυχική υγεία του πληθυσμού. Σήμερα, περίπου πέντε χρόνια από την έναρξη της κρίσης, ο καταγραφόμενος ψυχικός της αντίκτυπος δεν μπορεί να θεωρηθεί πια ως ένα πρώτο «σοκ» απέναντι στη βίαιη ανατροπή των πρότερων συνθηκών. Αντίθετα, τα σχετικά ευρήματα φαίνονται να αντικατοπτρίζουν περισσότερο πάγιες επιδράσεις της οικονομικής δυσπραγίας στην ψυχική υγεία, που θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη.
Πηγή: http://www.hprt.gr/